حج و حرمین در استراتژی سلطه گرایانه سفاح و منصور عباسی

دوره تاسیس و تثبیت سازمان سیاسی جدید، به نام خلافت عباسی در زمان خلفای اول عباسی، به ویژه سفاح (۱۳۲۱۳۶ق) و منصور (۱۳۶۱۵۸ق)، به وقوع پیوست. در این مقطع که هنوز پایه­های مشروعیت خاندان عباسی به طورکامل شکل نگرفته بود، در مهم­ترین شهرهای جغرافیای اعتقادی وسیع جهان اسلام، یعنی مکه و مدینه، ضرورتی انکارناپذیر در جهت تقویت ریشه­های مشروعیت خلافت جدید احساس می­شد. ازاین رو، سلطه­ خلفای نخستین این سلسله بر حج و منطقه­ حرمین و حضور آنها در مراسم حج، می­توانست به تحکیم پایه­های مشروعیت و مقبولیت آنان در میان مسلمانان بینجامد. بدین ترتیب، اهمیت حرمین شریفین برای دو خلیفه نخست عباسی از منظر حضور نیروهای متکثر و منتقد وضعیت موجود، همواره به دغدغه ای جدی تبدیل شده بود. در این میان، تلاش­های این دو در جهت کنترل، تطمیع، تسامح و یا حتی مبارزه و جنگ با کانون­های مخالفت در این دو شهر، فصلی مهم از تاریخ تحولات سیاسی خلافت عباسی را در همین دوره نخست رقم زد. در این پژوهش، تلاش می­شود تا به روشی توصیفی تحلیلی، جایگاه مناسک حج و منطقه حرمین در استراتژی سلطه گرایانه دو خلیفه نخستین عباسی را مورد تامل قرار دهد. یافته های پژوهش، حاکی از آن است که خلفای نخستین عباسی، سعی داشتند با اقداماتی همچون: حضور در مراسم حج، انتخاب امیرالحاج و انجام اقدامات عمرانی، از ظرفیت تبلیغی مناسک حج و قدرت مشروعیت ساز آن در تحکیم پایه های قدرت خود استفاده کنند. لازمه تسلط بر حج و بهره گیری از ظرفیت های آن، تامین امنیت منطقه حرمین بود که این امر با سرکوب مخالفان صورت گرفت.

Keywords:

حج , حرمین , مشروعیت , استراتژی سلطه گرایانه , سفاح , منصور عباسی