ارزیابی عملکرد دانه ژنوتیپ های سویا در محیط های مختلف با استفاده از پارامترهای آماری و روش های گرافیکی GGE بای پلات

چکیده مبسوط مقدمه و هدف: شرایط محیطی و به­خصوص تفاوت طول روز ناشی از عرض جغرافیایی مهمترین عامل محیطی در تعیین سازگاری ژنوتیپ­های سویا در اقلیم­های متفاوت می­باشد. پاسخ متفاوت ژنوتیپ­ها به شرایط مختلف محیطی نتیجه اثر متقابل ژنوتیپ و ژنوتیپ × محیط است. ارزیابی اثر متقابل ژنوتیپ × محیط برای افزایش کارایی برنامه­ های اصلاحی و انتخاب ارقامی که در دامنه وسیع­تری از محیط­های متفاوت عملکرد دائمی بالایی داشته باشند ضروری است. مواد و روش ­ها: تعداد ۲۳ ژنوتیپ سویا با دو ر قم شاهد (صبا و امیر) در سه منطقه گرگان، ساری و مغان در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی در سه تکرار در سال زراعی (۱۳۹۸-۱۳۹۷) مورد ارزیابی قرار گرفتند. عملکرد دانه ژنوتیپ­ها برای هر منطقه بطور جداگانه مورد تجزیه واریانس قرار گرفت و برای کلیه مناطق تجزیه واریانس مرکب انجام گرفت. از آماره های تک­متغیره ضریب رگرسیون، واریانس انحراف از رگرسیون، واریانس پایداری شوکلا و اکووالانس ریک برای ارزیابی میزان پایداری عملکرد دانه ژنوتیپ ها استفاده شد. به منظور تحلیل بهتر اثرات متقابل ژنوتیپ با مکان از تجزیه مدل GGE بای­پلات استفاده گردید. یافته­ ها: تجزیه مرکب داده ها حاکی از معنی دار بودن اثر مکان، ژنوتیپ و اثر متقابل ژنوتیپ × مکان برای عملکرد دانه بود. بر اساس پارامترهای پایداری محاسبه شده، ژنوتیپ G۱۸ دارای عملکرد بیشتر از میانگین کل، اکووالانس ریک و واریانس پایداری شوکلا پایین تر، ضریب رگرسیون معادل یک و کمترین واریانس انحراف از خط رگرسیون بود. ژنوتیپ­های G۱۶ و G۲۳ نیز به ترتیب در رتبه بعدی قرار داشتند. نتایج فوق در تجزیه بای پلات نیز مورد تایید قرار گرفت. بررسی همزمان اثر ژنوتیپ و اثر متقابل ژنوتیپ در محیط با خط متوسط عملکرد محیطی (AEC) از بای پلات نشان داد  ژنوتیپ هایی نزدیک به خط AEC شامل G۲۲، G۲۳ و G۱۷ در برهمکنش نقش کمتری داشته و جزو پایدارترین ژنوتیپ ها محسوب می شوند. همچنین ژنوتیپ های G۱۸، G۱۶ و امیر جزو ژنوتیپ هایی با پایداری متوسط محسوب می شوند. نمای برداریGGE  بای پلات نشان داد محیط ها به دو و ژنوتیپ ها به سه گروه تفکیک شدند. در اولین گروه محیطی (مغان و گرگان) ژنوتیپ های G۲، G۱۵ و G۱۸ بیشترین عملکرد را داشتند. در دومین گروه محیطی (ساری) ژنوتیپ G۱ بیشترین عملکرد را داشت. ژنوتیپ های G۹، G۱۳، G۱۰ و G۸ در هیچ یک از محیط ها برتر نبودند و کمترین متوسط عملکرد را در تمامی محیط ها داشتند. نتیجه ­گیری: ژنوتیپ G۱۸ (Charleston× Sari) نوسانات کمتری را در محیط های مورد آزمایش نشان داد و با میانگین عملکرد ۳۴۲۱ کیلوگرم در هکتار در جایگاه مناسبی نسبت به سایر ژنوتیپ ها قرار داشت و می توان از آن در برنامه های اصلاحی آتی استفاده نمود.

Keywords:

Genotype-environment interaction , Stability parameters , Stable genotypes , اثر متقابل ژنوتیپ × محیط , پارامترهای پایداری , ژنوتیپ های پایدار