کنش انسان و محیط در دوران اسلامی دشت قروه، شمال غربی پهنه سنندج-سیرجان

دشت قروه در جنوب­­ شرقی استان کردستان واقع شده است و از مناطق مرتفع زاگرس محسوب می­شود. این دشت در نوار یا پهنه مورب سنندج-سیرجان قرار گرفته است. بارزترین ویژگی این دشت تفاوت در ساختار زمین­ شناسی و زیست-محیط شمال و جنوب آن است. همین عامل باعث شده توزیع سکونت گاه ­ها در این دو بخش کاملا متفاوت باشد. دشت قروه در سال ۱۳۹۷ مورد بررسی و بازنگری باستان­ شناسی قرار گرفت. نتیجه این بررسی شناسایی ۲۴۳ اثر است که حاکی از استقرار و استمرار انسان از دوره مس سنگی میانه تا حال حاضر بود که بیش از ۱۰۰ محوطه برای نخستین بار شناسایی شدند. از این تعداد، محوطه­ های دوره اسلامی سهم بیشتری دارد. نوشته حاضر بر پایه یافته­ های باستان­ شناسی مربوط به دوران اسلامی حاصل از این بررسی شکل گرفته که با سنجش متون تاریخی، عکس­ های ماهوره­ای و نقشه­ های Gis و زمین­ شناسی سعی در بازسازی منظر سکونت گاه­ های این دوران و نحوه کاربری اراضی مورد بحث قرار خواهد گرفت. در این پژوهش محوطه ­های شناسایی­ شده دوران اسلامی در قالب سه دوره قرون اولیه، میانه و متاخر تقسیم­ بندی شده ­اند هدف از این پژوهش مطالعه ارتباط انسان با محیط در دوران اسلامی این منطقه است. از جمله پرسش­ هایی که در این پژوهش مطرح هستند عبارت اند از: چه عواملی باعث شکل­ گیری سکونتگاه­ های دوران اسلامی بوده است؟ الگوی استقرار محوطه­ های اسلامی در دشت قروه به چه صورت است؟ آیا دشت قروه در دوران اسلامی مرکزیت شهری داشته است؟ از جمله عواملی مانند منابع آب و زمین حاصلخیز، راه­ ها و معادن در شکل­ گیری زیستگاه ­های دشت قروه نقش بسیار قابل ملاحظه­ ای داشته است. زیستگاه­ های شمال دشت بیشتر به صورت خطی و بر تراس رودخانه­ ها شکل گرفته­ اند و در مقابل در جنوب دشت عواملی از جمله زمین­ه ای کشاورزی، مسیرهای ارتباطی و منابع آبی در شکل­ گیری این محوطه ­ها اهمیت بسزایی داشته است. به نظر می ­رسد نقش محوطه ­های بزرگ تر در ایجاد زیستگاه های کوچک و اقماری در بخش جنوبی –احتمالا سیستم مکان مرکزی- بی تاثیر نبوده است.

Keywords:

دشت قروه , دوران اسلامی , باستان شناسی منظر , شرایط زیست محیطی , متون تاریخی