مراتب فکر و فعل در معماری دفاعی دارالسلطنهی تبریز مطالعهی موردی: چرایی و چگونگی ایجاد سامانهی دفاع غیرعامل شهر پس از زمینلرزهی ۱۱۹۳ ه. ق.

هدف نوشتار حاضر تبیین جایگاه معماری دفاعی، در فرایند بازسازی تبریز پس از زمینلرزهای است که در اواخر دورهی زندیه و به سال ۱۱۹۳ هجری قمری رخ داد. اهمیت موضوع پژوهش، به اهمیت ساختاری دیوار دفاعی شهر برای اعتبار بخشیدن به حیات جمعی، پس از وقوع بحران برمیگردد، زیرا پس از زمینلرزه، مدیریت بومی متکی به توانمندیهای محلی، بار دیگر سامانهی دفاعی کارآمدی را برای حفاظت از آسیبدیدگانی که قصد ادامهی حیات در این شهر بحرانزده را داشتند، پدید آورد. مقتضیات زمان و مکان در آن ایام به نحوی بود که مدیریت امنیت، به رکن مهم مدیریت بحران تبدیل شده بود و در این راستا باید در گرداگرد شهر، بارویی برای ایمنسازی آن در برابر تعدیات احتمالی ساخته میشد. اگر چه در آن ایام، محدودیتهای ناشی از بحران عرصه را برای هر نوع تصمیمگیری تنگ کرده بود، اما اندیشهی مدیریت بومی توانست با شناسایی، نظمدهی و جهتبخشی به قابلیتهای مادی و معنایی موجود، اقدامات ثمربخشی برای نیل به وضعیت دفاعی مطلوب انجام دهد. نتایج این پژوهش نشان میدهد که بعد از زمینلرزه، متولیان شهر چه در سالهای پایانی دورهی زندیه و چه در سالهای آغازین دورهی قاجاریه نیتی واحد در استوار ساختن و استوار ماندن این بارو داشتهاند. بر این اساس، هدف نوشتار حاضر تحلیل چرایی و چگونگی تحقق ساختاری باروی مذکور در وضعیت بحرانی پس از زمینلرزه است؛ وضعیتی که در آن، هنجارهای شناخته شدهی زندگی شهری از بین رفته و معاش و معیشت دچار مضیقه بود. این پژوهش به روش تفسیری تاریخی صورت گرفته است و بر آن است به این پرسشها پاسخ دهد: الف. باروی تبریز چه نقش کارکردی در ترتیبات زیست جمعی این شهر داشت؟ ب. فرایند طراحی باروی جدید، متاثر از چه عواملی و مبتنی بر چه اصولی بود؟

Keywords:

زمینلرزه , معماری دفاعی , بارو , رویکرد بومی , توانمندیهای محلی