تحلیل روانشناختی شوخ طبعی در ابیات حافظ

یکی از نمودهای بارز در شعر حافظ شوخی و طنز نهفته در ابیات اوست که سبب گیرایی و تاثیرگذاری مضاعف محتوا می شود. گرچه طنز، یکی از صناعات بلاغی ست که با شیوه های ادبی در متن ایجاد می شود اما از دیر باز ، به عنوان نوعی واکنش رفتاری، مورد توجه روانشناسان بوده و نظریات مختلفی پیرامون چرایی ایجاد شوخی، انواع و نتایج آن پدید آمده است. پس از بازخوانی روانشناختی شوخی در ابیات حافظ، مشخص شد این ابیات با نظریه های عدم تجانس ، برتری، رهایی یا تسکین و انسان گرایی قابل تطبیق و تحلیل است.. بر اساس نظریه ی عدم تجانس، حافظ با آوردن کلمات به ظاهر نامرتبط و غیر هم جنس و ایجاد غافل گیری در مخاطب ضمن ایجاد طنز، معنا و مفهوم مورد نظر خویش را به مخاطب منتقل میکند، طبق نظریه ی تسکین یا رهایی، شوخ طبعی ابزار اجتماعی قابل قبول جهت رهایی ذهن خالق شوخی، از اضطراب و تنش های اجتماعی ست که از این منظر ، شوخ طبعی در شعر اجتماعی حافظ قابل توجه است. مطابق با نظریه ی برتری، حافظ، خود را فراتر و غالب بر جامعه می نگرد و به همین دلیل قادر است تمام ارکان جامعه را به شوخی و طنز بگیرد. و نهایتا طنز حافظ مطابق با نظریه ی انسان گرایی مورد بررسی قرار میگیرد که بر این اساس ، حافظ به عنوان فردی خودشکوفا، ضمن خلق شوخی، به انتقال جهان بینی و اندیشه ی خاص خود ، به تمام بشریت ، می پردازد.

Keywords:

حافظ , طنز , نظریه های شوخ طبعی , روانشناسی