مفهوم، کاربست و رویکردهای ارزیابی تاب آوری هیدرولوژیک آبخیز

امروزه، حوزه های آبخیز به شدت تحت تاثیر تنش های طبیعی و انسانی قرار گرفته است و توانایی آن ها برای بازیابی و سازگاری با شرایط تغییر یافته به تاب آوری حوزه ها بستگی دارد. ازاینرو، به سبب اهمیت موضوع و ضرورت تبیین الگوهای مدیریتی در راستای ارتقا تاب آوری حوزه های آبخیز کشور، نوشتار حاضر با هدف ترویج مفهوم، کاربست و روش های ارزیابی تاب آوری هیدرولوژیک به عنوان یکی از ابعاد تاب آوری در مدیریت جامع حوزه های آبخیز تدوین شده است. مطالعات انجام شده در این زمینه در سطح جهان بسیار محدود است اما روند افزایشی دارد. براین اساس، روش های مورد استفاده برای ارزیابی تاب آوری هیدرولوژیک تاکنون محدود به استفاده از روش های تلفیق ساده مثل تعیین میانگین حسابی از برخی شاخص های هیدرولوژیک مهم، استفاده از منحنی Budyko و مدل Convex بوده است. تحلیل منحنی Budyko بیشتر بر اساس مقدار بارش، تبخیر و تعرق و میزان تولید رواناب استوار بوده است. اما مدل Convex با در نظر گرفتن آستانه های شکست شاخص های هیدرولوژیک و برقراری ارتباط بین روند تغییرات طولانی مدت و آستانه شکست شاخص ها به کار برده می شود. شاخص های مورد استفاده متعدد بوده و متناسب با شرایط هیدرولوژیک هر حوزه آبخیز کاربرد متفاوت دارند. از جمله مهمترین آن ها می توان به نسبت شاخص خشکی به رواناب، روند زمانی و فراوانی جریان های کم آبی و پرآبی، تغییر در تولید آب، سطح آب زیرزمینی، شدت رواناب سطحی، غنی شدگی رودخانه ها از مواد مغذی و فلزات سنگین، درصد تخریب جنگل، فرسایش خاک، تولید رسوب و سطح آب شور اشاره کرد که در واقع برآیند کنش و اندرکنش سایر عوامل محیطی تاثیرگذار همانند اقلیمی، بوم شناختی، اقتصادی، زیست فیزیکی و اجتماعی هستند.

Keywords:

پایداری آبخیز , تخریب زمین , رویکردهای طبیعت محور , مدل های شاخص محور , مدیریت منابع