بررسی موعودگرایی درفرقه اسماعیلیه و حروفیه

اسماعیلیه یکی از فرقه های جدا شده از بدنه اصلی تشیع است که در سده دوم هجری شکل گرفت. آنها اعتقاد داشتند که پس از امام صادق (ع) فرزند بزرگش اسماعیل امام است. اکثریت اسماعیلیان به مهدویت محمد بن اسماعیل هم معتقد شدند و او را امام هفتم و پایان دهنده دوره امامت دانستند. عبیدالله مهدی، نخستین خلیفه فاطمی، با اجرای اصلاحاتی، مهدویت خویش را مطرح کرد. در دوره المعز، خلیفه چهارم فاطمی، بازگشت محدود به مهدویت محمد بن اسماعیل با تغییراتی مطرح شد. در زمان الحاکم، دروزیان معتقد به الوهیت «الحاکم» شدند و با ناپدید شدن وی، غیبت و رجعت وی را باور کردند. بنابراین، مسئله مهدویت در اندیشه اسماعیلیه به عنوان یک آموزه اصیل و قابل قبول مورد پذیرش بوده است که همواره رهبران و داعیان این گروه آن را به پیروان خود تعلیم می نموده اند. البته نکته مهم در این بین، این است که مهدویت گرایی در این گروه یک اندیشه ثابت و پایدار نبوده است؛ بلکه به موازات گروه های انشعابی دچار پراکندگی شده و مدلهای بی پایه و اساسی از امامت و مهدویت ارائه نموده است.حروفیه نیز فرقه ای است که در ایران عصر مغول و تیمور، تحت تاثیر اوضاع نابسامان آن عصر ظهور کرد. حروفیه یک مسلک مذهبی مبارزاتی و معترض ایرانی بود. اعتقاد به اینکه فضل الله استرآبادی، پایه گذار حروفیه، همان مهدی (ع) است از مهمترین اعتقادات آنان است. در مقاله حاضر روند اعتقاد به مهدویت در فرقه اسماعیلیه و حروفیه بررسی می شود.

Keywords:

اسماعیلیان , حروفیه , مهدویت , فضل الله استرآبادی