بررسی قالی خطه ی خراسان در دوره ی قاجاریه

قالی خراسانی، از دیرباز جلوه ای از هنر و تمدن ایرانی و تجلیگاه تخیلات و آفرینندگی هنرمندان این مرز و بوم بوده است. قالی خراسان، در عصر صفویه با حمایت شاهان صفوی و با تاسیس کارگاه های قالیبافی در »مشهد مقدس« و دیگر شهرهای خراسان، از شهرت بالایی در سطح بین المللی برخوردار گردید. شورش افغانها و انقراض سلسله ی صفویه، هرج و مرج شدیدی را در خراسان به وجود آورد که نتیجه ی آن فروپاشی اقتصاد و صنایع مختلفی همچون قالیبافی بود. گذر زمان و ظهور قاجاریان و ایجاد امنیت نسبی در ایران، دومین دوران پرشکوه صنعت قالیبافی در خراسان را پایه گذاری نمود. این نوشتار، به واسطه ی مرور و بررسی پژوهشها و مطالعات انجام شده در دهه های گذشته، به بررسی قالی و قالیبافی در دوران قاجاریه پرداخته و به صورت خاص، قالی خراسان را در این دورهی تاریخی مورد بررسی قرار میدهد.در این نوشتار، سعی بر آن است تا با استفاده از روش تحقیق توصیفی-تحلیلی، روش گردآوری اطلاعات کتابخانهای و نیز با تکیه بر اسناد به جای مانده از دوره ی قاجاریه، ضمن نگاهی کوتاه به وضعیت تولید و تجارت قالی خراسان در نیمه ی اول قرن سیزدهم هجری قمری (نوزدهم میلادی)، عوامل و چگونگی احیای این هنر صنعت در این دوره ی زمانی، مورد بررسی قرار گیرد. نتایج این تحقیق، نشان میدهد که در طی حکومت قاجاریان بر ایران ۱۳۴۳-۱۲۱۰) ه.ق؛ ۱۹۲۵-۱۷۹۶ م)، برخی از هنرها از جمله قالی و قالیبافی، به دلایل متعددی همچون نبود رقیب خارجی و برپایی چند نمایشگاه از قالی های ایرانی در کشورهای غربی، اوجی دوباره می یابد. بازرگانان و تجار ایرانی، به خصوص تبریزیها، با توجه به شناختی که از سلیقه ی مردمان مغرب زمین پیدا کردند، در اکثر نقاط ایران از جمله در مشهد و سایر بلاد خراسان، کارگاه های بافت قالی تاسیس نمودند. این مهم، علاوه بر پشتیبانی دولت قاجاریه، به دلیل دسترسی فراوان به مواد اولیه ی موردنیاز برای بافت قالی در خراسان و همچنین، به رسمیت شناختن قالی به عنوان کالایی برای تجارت در این خطه بوده است.

Keywords:

قالی , قالیبافی , قالی خراسان , قالی مشهد , دوره ی قاجاریه.