ترجمه در خدمت ایدئولوژی: مطالعه موردی ترجمه نمایشنامه دست های آلوده

درحوزه مطالعات ترجمه ترجمه را نوعی بازنویسی متن اصلی میدانند. بازنویسی با هر نیتی که صورت بگیرد و از هر نوعی که باشد، اعم از تفسیر،نقد، کتب مرجع، گلچین ها، تاریخ ها، اقتباس و ترجمه، تحت تاثیر ایدئولوژی و بوطیقای خاصی صورت می گیرد و در واقع در فرایند بازنویسی، کهترجمه هم یکی از انواع آن است ادبیات به شیوهای دستکاری و تحریف می شود که بتواند در جامعه عملکرد و نقش خاصی را ایفا کند، به اینصورت که یا در خدمت و همصدا با ایدئولوژی و بوطیقای حاکم باشد و یا در مقابل آن. نگاهی به تاریخ ترجمه در ایران معاصر نشان میدهد کهترجمه ها علاوه بر ایفای نقش اولیه خود، یعنی انتقال دانش، همواره با اهداف سیاسی و اجتماعی و فرهنگی خاصی صورت گرفته اند. این مسئلهبه ویژه در مقاطع سیاسی و تاریخی خاصی نمود بیشتری پیدا میکند. از جمله مقاطع سیاسی خاصی که ادبیات به طور آشکار به عرصه ای برایبیان ایدئولوژی بیان شد وقفه ۱۲ ساله پس از سقوط رضاشاه تا تثبیت پایه های حکومت محمدرضا شاه پهلوی در سال ۱۳۲۰ بود. در نتیجهآزادی های نسبی که در این دوران برقرار شده بود، احزاب گوناگون و نشریات مختلفی پا گرفت. در این میان، حزب توده پس از مدتی کوتاه باجذب نیروهایی از میان اقشار مختلف، بیش از دیگر سازمانها در میان توده مردم نفوذ پیدا کرد و به اصلی ترین مرجع اندیشه و فرهنگ و سیاستدر جامعه ایران تبدیل گشت. اما حمایت حزب توده از شوروی در حوادث آذربایجان باعث نارضایتی گسترده در میان روشنفکران و نویسندگانی شدکه با این حزب همکاری می کردند. از جمله روشنفکر مترجمانی که به یکی از منتقدان جدی حزب توده و ایدئولوژی لنینیستی مارکسیستی آنبدل شد، جلال آل احمد بود که با انتخاب برخی آثار برای ترجمه از جمله نمایشنامه دسته ای آلوده - که اشکارا به نقد مارکسیسم و حزبکمونیست می پردازد- به مبارزه با ایدئولوژی حاکم حزب توده پرداخت. هدف مقاله حاضر این است که با تکیه بر آراء لفویر در زمینه ایدئولوژی وبازنویسی و همچنین با بررسی بافت تاریخی، پروفایل حرفه ای جلال آل احمد، تحلیل اسناد فرامتنی و بررسی ترجمه نمایشنامه دسته ای آلوده،نشان دهد که چگونه ترجمه این اثر با هدف به چالش کشیدن حزب توده صورت گرفته و چه پیامدهای سیاسی و اجتماعی داشته است.

Keywords:

بازنویسی , ایدئولوژی , دسته ای آلوده , جلال آل احمد , حزب توده