معادل یابی عناصر فرهنگی در ترجمه ابن عربشاه از مرزبان نامه بر اساس الگوی ایویر

ترجمه متون ادبی به عنوان پویاترین جریان در ادبیات، بیش از گونه های دیگر دربردارنده عناصر فرهنگی و بومی است. این امر جایگاه خاصی در پژوهش­های ترجمه از منظر نظریه ­پردازی و راهکارهای ترجمه یافته است. حکایت­ های مرزبان ­نامه از جمله متن های برجسته ادبی در ادبیات فارسی است که از عناصر و مقوله های فرهنگی پرشماری برخوردار است که در فرایند بازگردانی، مترجم را با چالش­های فراوانی روبه رو می­کند. این کتاب در سال ۸۵۲ قمری با نام «فاکهه ­الخلفاء و مفاکهه ­الظرفاء» به قلم ابن­ عربشاه و با رویکردی مقصدمحور به زبان عربی ترجمه شده است. از آن­ جاکه انتقال تمام لایه­ های معنایی یک واژه از زبانی به زبان دیگر کار دشواری است و نمی­توان برای هر یک از عناصر فرهنگی در زبان مقصد معادل دقیقی یافت، تبیین هر واژه متناسب با قلمرو معنایی و مضمون فرهنگی نیازمند راهبردهای جامع و متنوع است. بر این مبنا، الگوی ایویر (Ivor, ۱۹۹۱) اساس کار پژوهش پیش ­رو قرار گرفت. ایویر (همان) برای بازگردانی عناصر فرهنگی راهبردهایی مانند وام ­گیری، تعریف، ترجمه تحت اللفظی، جایگزینی، واژه­ سازی و حذف ارائه نموده ­است. پژوهش پیش ­رو، کوشیده به روش توصیفی- تحلیلی و با تکیه بر الگوی ایویر (همان)، شیوه­های برگردان و معادل یابی عناصر فرهنگی مرزبان ­نامه را در ترجمه ابن ­عربشاه نقد و تحلیل کند. با توجه به گستردگی حجم کتاب، باب هفتم، هشتم و نهم آن به عنوان پیکره پژوهش مورد بررسی قرارگرفت. یافته های پژوهش نشان می­دهد که مترجم در برگردان و بازآفرینی عناصر فرهنگی بیشتر از شیوه تلفیقی بهره برده و با کاربست این رویکرد، زمینه را برای خواننده عرب­زبان در قالب فهم جهان­ متنی ناآشنا فراهم ساخته و سبب خوانایی ترجمه او شده است.

Keywords:

مرزبان ­نامه , فاکهه ­الخلفاء و مفاکهه ­الظرفاء , ترجمه , عناصر فرهنگی , الگوی ایویر