نگاه اجتماعی - شناختی به مقوله مرگ در زبان عامیانه فارسی

زبانشناسی اجتماعی - شناختی شاخهای میانرشتهای است که با تلفیق آموزههای دو حوزه تشکیلدهنده آن سعی در توصیف شناختی تنوعات زبان در جامعه دارد. هدف از مطالعه حاضر بررسی و توصیف شناختی استعارههای مفهومی حوزه معنایی مرگ در بافت اجتماعی و کلام عامیانه است. دادهها مجموعهای است شامل ۳۳۲ نمونه زبانی (واژه، عبارت و جمله) که از میان ضربالمثلها، رقعههای ترحیم و سنگقبرنوشتههای حاوی استعاره مفهومی حوزه معنایی مرگ انتخاب شده و سپس بهلحاظ شیوه مفهومسازی و نیز حوزههای مبدا بهکاررفته مورد بررسی قرار گرفته است. دادهها نشان میدهند که مفهومسازی مرگ عمدتا با مفاهیم جان بخشی، جهت، فاصله، هستی، تخریب و اسارت صورت میگیرد. در میان حوزههای مفهومی یادشده، مفاهیم جان بخشی و تخریب نگاهی واحد و بدبینانه به مرگ را نشان میدهند، درحالی که در سایر حوزههای مبدا هر دو طیف معنایی (مثبت و منفی) به کار میرود، که بیانگر ماهیت دوگانه مرگ در اذهان عامه مردم است. در استعارههای جان بخشی هر دو عامل کنشگر و کنشپذیر از مفهوم اولیه خود دور شده، با حوزههای مبدا مختلف مفهومسازی می شوند. به علاوه، رقعههای ترحیم در مقایسه با سنگ قبرنوشتهها نگاهی خوش بینانهتر و عرفانیتر به مقوله مرگ دارند. یافتههای این پژوهش دوگانگی ها و ابعاد مثبت و منفی نگرش حاکم بر مقوله مرگ را در بین عامه مردم نشان می دهد.

Keywords:

استعاره مفهومی , فرهنگ شفاهی عامیانه , زبان شناسی اجتماعی - شناختی , حوزه معنایی مرگ