جنسیت زدگی گفتمانی در جوک فارسی

در شش دهه اخیر توصیف مصادیق جنسیت زدگی در زبان و ارزیابی انتقادی این مظاهر گسترش چشمگیری یافته است. انگیزه نظری این توجه کم سابقه این مدعای زبان شناسی انتقادی است که بر حسب آن رویدادهای زبانی، همزمان، مولد و فراورده ساختارهای اجتماعی اند و الگوهای حاکم بر بازنمایی های زبانی بالقوه متاثر از علایق گروه های اجتماعی مسلط هستند. در چارچوب چنین نگرشی است که ردیابی مصادیق جنسیت زدگی، به عنوان یک گرایش اجتماعی، در شیوه های کاربری زبان اهمیتی برون زبانی می یابد. جست وجوی نابرابری جنسیتی در آن دسته از فراورده های زبانی که درآمیخته با فرهنگ عامه هستند، می تواند سرنخ های قابل اعتنایی از نظم اجتماعی مولد آنها به دست دهد. جوک را می توان یکی از مصادیق پیش نمونه ای چنین فرآورده هایی دانست. این پژوهش نیز می کوشد در چارچوب بصیرت های زبان شناسی انتقادی و با نظر به کردار اجتماعی برسازنده جوک فارسی مصادیق جنسیت زدگی گفتمانی را در زبان- فرهنگ جوک گویی فارسی شناسایی، شمارش و تبیین کند. به منظور دستیابی به این هدف نه شاخص جنسیت زدگی متناسب با ویژگی های این گونه گفتمانی خاص استخراج شدند و در پیکره ای متشکل از جوک های محبوب فارسی وارسی گشتند. یافته های پژوهش نشان می دهد که مظاهر گوناگون جنسیت زدگی در زبان-فرهنگ جوک گویی فارسی فراوانی قابل اعتنایی دارند؛ افرون بر این، این نتیجه حاصل شده است که جنسیت زدگی در جوک منحصر به بهره برداری از درون مایه های جنسیت زده به عنوان عوامل خنده آفرین نیست و مظاهر زبانی- ساختاری جنسیت زدگی گفتمانی در کلیت جوک فارسی و فراتر از محدوده جوک های جنسیت زده حضوری چشمگیر دارند.

Keywords:

جوک , جنسیت , جنسیت زدگی گفتمانی , نقش اجتماعی , گفتمان , زبان شناسی انتقادی , زبان شناسی اجتماعی