اقتصاد فرسایش خاک: یک مطالعه مروری

خاک، یکی از عناصر چهارگانه حیات و مهمترین مولفه در فرایند تولید محصولات زراعی است که نقشی کلیدی در امنیت غذایی، خودکفایی کشورها در تولید محصولات غذایی، اقتصاد ملی و کشاورزی پایدار و متوازن دارا می باشد. فرسایش خاک به عنوان یکی از مشکلات جدی عرصه های طبیعی و کشاورزی است که آثار آن در عرصه تولید کشاورزی به شکل کاهش کیفیت و کمیت محصول زراعی در خاک به اشکال مختلف فقر مواد غذایی و تغییر ساختمان خاک ظهور می یابد که نتیجه آنها ایجاد هزینه است. اگرچه این مسئله اهمیت فرسایش خاک در ایران را نشان می دهد اما خلاء اطلاعات علمی در زمینه اقتصاد فرسایش خاک کاملا محسوس است. بررسی مروری تحقیقات مرتبط در زمینه اقتصاد فرسایش خاک در ایران و جهان نشان داد که نتایج ارائه شده حول سه زمینه هزینه فرسایش خاک، تلفات عناصر غذایی خاک (کاهش حاصلخیزی خاک) و انواع روش های برآورد هزینه های فرسایش خاک است. در زمینه هزینه های مستقیم و غیرمستقیم فرسایش خاک اعداد و ارقام متفاوتی بر حسب واحد پولی، ارزی و یا درصدی از تولید ناخالص داخلی عمدتا در مقیاس حوزه آبخیز ارائه شده است. اگرچه این مطالعات برای نشان دادن اهمیت موضوع و میزان هزینه های ناشی از فرسایش خاک مفید است اما در نظر گرفتن این هزینه و خسارات در نظام برنامه ریزی و بودجه کشور مستلزم انجام تحقیقات در مقیاس ملی است که برای این منظور نیازمند توسعه یک پایگاه داده با آمار طولانی مدت از عوامل موثر بر فرسایش خاک در سطح ملی و همچنین یک مدل بومی برای برآورد یا اندازه گیری نسبتا دقیق فرسایش خاک در سطح کشور هستیم. مضافا نیاز است که به یک جمع بندی مشخص و مورد تایید در مورد انواع هزینه های فرسایش خاک به لحاظ مستقیم یا غیر مستقیم بودن برسیم زیرا به نظر می آید محققان و کارشناسان مختلف نظرات متفاوتی در این زمینه دارند.

Keywords:

فرسایش خاک , اقتصاد فرسایش خاک , تولید کشاورزی , ایران