عوامل و فرایندهای تشکیل خاک در اقلیم های مختلف ایران (مروری بر تحقیقات دو دهه اخیر گروه علوم و مهندسی خاک دانشگاه تهران)

شناخت دقیق خاک ها و رده­بندی آنها در اعمال مدیریت­های مختلف نقش تعیین کننده دارد. هدف از این مطالعه تجمیع بخشی از نتایج حاصل از مطالعات در قالب پایان­نامه­ها و رساله­های انجام شده و مقاله­های مستخرج از آنها در مورد عوامل و فرایندهای خاک­سازی در اقلیم­های مختلف ایران است که در طی دو دهه اخیر در اقلیم­های مختلف کشور در گروه علوم و مهندسی خاک دانشگاه تهران انجام شده است. تنوع عوامل خاک­سازی اعم از اقلیم، مواد مادری، توپوگرافی، پوشش گیاهی و زمان تشکیل و فرایندهایی که منجر به ظهور و بروز خصوصیات و عوارض شناسایی مختلف شده است، موردمطالعه و کلاس­های رده­بندی خاک ها بر اساس سامانه رده­بندی خاک آمریکایی تا سطح گروه بزرگ تعیین شده است (اطلاعات تمامی خاک ها تا سطح فامیلی خاک در منابع ارجاع شده آمده است). صفات مورفولوژیکی غالب در خاک رخ­های موردمطالعه در هر منطقه مطالعاتی اعم از محدودیت­ها و مزایای موجود تعیین شده­اند. علاوه بر کلاس­های خاک، خصوصیات مورفولوژیکی، میکرو مورفولوژیکی، فیزیکی، شیمیایی، کانی­شناسی رس، میزان ذخیره کربن آلی و کربن غیرآلی، ژئوشیمی خاک های تشکیل شده با جزئیات لازم تشریح شده­اند. از میان ۱۲ رده خاک در سامانه رده­بندی آمریکایی حداقل ۷ رده، و از میان ۳۲ گروه مرجع سامانه رده­بندی WRB حداقل ۱۶ گروه مرجع در مناطق مطالعه شده وجود دارند. نتایج میکرو مورفولوژی تاثیرگذاری رسوبات بادی را بر خاک های تشکیل شده بر روی بازالت اثبات نمود. ایلایت و کلرایت در کانی­شناسی رس بسیاری از خاک های مناطق موردمطالعه نشان دهنده جوان بودن خاک های موردمطالعه است. در خاک هایی که قدری تحول بیشتری پیدا کرده­اند (مانند ورتی­سول­ها و اریدی­سول­ها) اسمکتایت دیده شد. تشکیل آلوفان­ها از مواد آذرآواری نیز حاکی از غالبیت آلومینیوم بر سیلیسیم در مراحل اولیه هوادیدگی آنها است. تقریبا همه فرایندهای خاک­سازی در این مطالعه مورد بررسی و بحث قرار گرفتند و از بعد آموزشی و پژوهشی دیدگاه روشنی از خاک های کشور نشان داده شد.

Keywords:

تشکیل خاک , رده بندی خاک , فرایندهای خاکسازی , عوامل خاکسازی , خاک های ایران