الزامات الگوسازی کلان اقتصادی و شناخت ساختار اقتصاد ایران

الگوی اقتصادسنجی کلان مجموعه­ای از روابط متشکل اقتصاد ملی را در برمی­گیرد که به بررسی جامع نظام اقتصادی و تعیین نحوه رفتار متغیرهای کلان در نظام مذکور می­پردازد. هر الگوی کلان­سنجی شامل دو جزء عمده است. جزء اول، نظریه (مکتب) اقتصادی مناسب و دیگری واقعیت­های اقتصادی حاکم بر جامعه است. برخی از الگوهای ارائه‌شده سهم بیشتری به جزء اول و برخی دیگر به جزء دوم قائل می­شوند؛ اما واقعیت این است که دو جزء مذکور باید در ساختار الگوی ارائه‌شده، به‌گونه‌ای مرتبط به هم روابط بین متغیرهای موجود در الگو را شکل دهند؛ بنابراین الگویی که از ترکیب دو جزء مذکور حاصل می­شود، خواهد توانست تحلیل ساختاری از اقتصاد کشور با توجه به چارچوب­های نظری ارائه دهد. در این مطالعه با طرح این دیدگاه­ها در طراحی الگوی کلان­سنجی درباره اقتصاد مورد مطالعه، به این مسئله پرداخته می­شود که الگوی ارائه‌شده در کدام چارچوب نظری و بر اساس چه مکتب اقتصادی باید پایه­ریزی شده و معادلات بخش­های مختلف الگو بر پایه آن طراحی شوند.

بر همین اساس، بعد از بیان یک مقدمه کوتاه درباره الزامات الگوسازی کلان اقتصادی و اجزای یک الگوی کلان، ابتدا به معرفی مکاتب نظری مختلف اقتصاد کلان اعم از مکاتب کلاسیک­ها، کینزی­ها، کلاسیک­های جدید، پول­گرایان، کینزی­های جدید و مکتب ادوار تجاری واقعی پرداخته شد. معرفی مذکور بدین منظور انجام شد تا وجود چارچوب­ها و پیش­فرض­های نظری مختلف برای قرار دادن الگوی کلان­سنجی ارائه‌شده در قالب یکی از چارچوب­های مناسب، مورد بررسی و تحلیل قرار گیرد. با توجه به مکاتب نظری مختلفی که در این مطالعه بررسی شدند، نمی­توان به‌طور صریح بیان کرد که تنها استفاده محض از یکی از این مکاتب بتواند همه آن­چه که در الگوسازی ساختار اقتصادی ایران لازم است را پوشش داده و در اختیار ما بگذارد. بلکه ضمن تاکید بر یک مکتب نظری پایه به‌عنوان مبنای الگوسازی کلان­سنجی- که در این مطالعه مکتب کینز به‌عنوان این پایه در نظر گرفته ‌شده است- مورد توجه قرار دادن ترکیبی از مکاتب مختلف اقتصاد کلان به‌عنوان مبانی نظری جانبی در کنار مکتب پایه کینز، می­تواند برای این کار مفیدتر باشد. به نظر می­رسد براساس مکاتبی نظیر کلاسیک سنتی، کلاسیک­های جدید و ادوار تجاری واقعی، مبنی بر اینکه اقتصاد همواره در شرایط بهینه و تعادل اشتغال کامل قرار دارد، در این اقتصاد برقرار نیست. به همین دلیل است که بسیاری از ابزارهای این مکاتب برای تحلیل ساختار اقتصادی ایران مناسب نیستند.

نکته‌ای که درباره این مسئله وجود دارد این است که با توجه به وجود شرایط عدم تعادلی در اغلب بخش­ها و بازارهای اقتصاد ایران و ارتباط متقابلی که این بخش­ها با یکدیگر داشته است، منجر به تسری و سرریز تقاطعی عدم تعادل­ها و نا اطمینانی موجود در بین بخش­های مختلف می­شود. مهم‌ترین مکتب نظری اقتصاد کلان که در این الگوسازی بر آن تکیه شده و مبنای اصلی برای مدل‌سازی برگزیده خواهد شد، مکتب کینزی (۱۹۷۰-۱۹۳۰) است که قابلیت تحلیل شرایط عدم‌تعادلی و اثرات سرریزی آن را دارد. ضمن اینکه برای الگوسازی نباید بدون توجه به واقعیت­ها و محدودیت­های موجود، خود را مقید کامل به استفاده از الگوهای نظری کرد. با توجه به ویژگی­های خاصی که هر اقتصاد می­تواند برای خود داشته باشد، معادلات الگو باید طراحی‌ شده و بخش­های مختلف بر اساس این ویژگی­ها به یکدیگر ارتباط داده شوند.