رویکرد مستملی بخاری در بهره گیری از داستان "حضرت موسی" برای بیان مباحث عرفانی شرح التعرف

قرآن کریم در میان منابع مورد استفاده اهل معرفت برای تالیف کتب عرفانی، منبعی بنیادین و اساسی به شمارمی ­آید. نویسندگان آثار صوفیه به تناسب موضوع مورد بحث خود و به منظور روشن­ ترکردن برخی مسائل برای مخاطب، به صورت مستقیم یا غیرمستقیم از واژه­ ها، اصطلاح­ ها و آیات قرآنی و یا قصه­ های این منبع گرانقدر بهره ­می­ جویند. اسماعیل مستملی بخاری (وفات: ۴۳۴ ه . ق) نیز، در شرح خود بر کتاب «التعرف لمذهب اهل التصوف»، با بهره ­گیری از داستان حضرت موسی و آیات قرآنی مرتبط با آن، به شرح و تبیین و تاویل مباحث عرفانی و دینی و بعضا کلامی پرداخته است.   مساله مطرح شده در این پژوهش پی ­بردن به رویکرد مستملی در بهره­ گیری از سرگذشت حضرت موسی برای بیان مباحث کتاب شرح­التعرف است و یافته­ های به دست آمده نیز از رویکرد دو وجهی مستملی به این داستان حکایت دارد. در رویکرد نخست، حضرت موسی بویژه در واقعه تجلی خداوند بر کوه طور، نماد سالکی است که به فنای صفات رسیده است و بسیاری از مقام ­های سیر و سلوک را در قالب سالکی که در مقام سکر و فنا و وجد و غلبه و تفرید و تفرقه بوده پشت­ سرگذاشته است. این رویکرد گره­ خوردگی داستان حضرت موسی را به­ عنوان نمونه ­ای در تبیین مباحث عرفانی مطرح می ­کند.     و در رویکرد دوم، داستان حضرت موسی نمونه و شاهدی برای تبیین مسائل مربوط به شریعت می­­ شود. در این رویکرد، مستملی حضرت موسی را پیامبری معرفی می­ کند که در مباحثی مانند معجزه، امت، کلام با خداوند، قرب و... در مرتبه پایین­ تری از پیامبرخاتم قرار دارد.

Keywords:

مستملی بخاری , شرح التعرف , حضرت موسی , عرفان , سکر , شریعت