بررسی تنوع، فراوانی و میزان همزیستی قارچ های میکوریز آربسکولار با درختان و گیاهان مرتعی در ایستگاه کوثر

چکیده مبسوط مقدمه و هدف: قارچ­ های میکوریز آربوسکولار، به­ دلیل اثرات بسیار مفیدی که در رشد و نمو گیاهان از طریق تامین آب مورد نیاز گیاهان بویژه در شرایط تنش خشکی و افزایش تحمل آن­ها به تنش شوری و بطور کلی، کمک به گیاه برای غلبه بر تنش ­های زنده و غیر­زنده دارند مورد توجه بسیاری از پژوهشگران می ­باشند. این پژوهش در طول سال­ های ۱۴۰۱-۱۳۹۹ با هدف بررسی تاثیر پخش سیلاب، نوع پوشش گیاهی و ویژگی­ های خاک بر فراوانی و انواع قارچ ­های میکوریز در ایستگاه کوثر انجام شد. مواد و روش­ ها: در بهار و پاییز، در کاربری ­های مختلف شامل جنگل دست کاشت اوکالیپتوس، جنگل دست کاشت آکاسیا، مرتع دست کاشت با بوته­ های آتریپلکس با سن ۳۷ سال و مرتع طبیعی در دو وضعیت با پخش سیلاب و بدون پخش سیلاب (شاهد) از ریشه ­های کوچکتر از یک میلی­ متر درختان و گیاهان غالب در مرتع (درمنه دشتی، هلیانتموم و دندورا) و خاک اطراف ریشه آن­ها تا عمق ۲۰ سانتی ­متری، سه نمونه تهیه شد. پس از جداسازی و رنگ آمیزی ریشه­ ها، بررسی میکروسکوپی آن­ها برای مشخص شدن وجود همزیستی در بافت ریشه ­ها و تعیین میزان آلودگی (کلونیزاسیون) ریشه­ ها با قارچ­ های میکوریز و میزان همزیستی میکوریزی براساس میزان آلودگی ریشه با ساختارهای میکوریزی صورت گرفت. خاک عبور داده شده از الک دو میلی­ متری برای جداسازی اسپورها و تعیین تراکم آن­ها استفاده شد و با استفاده از کلیدهای شناسایی و اطلاعات موجود در منابع علمی، براساس ریخت­ شناسی (مورفولوژی) اسپورها، جنس و گونه قارچ ­های میکوریز شناسایی گردید. یافته­ ها: نتایج نشان داد تراکم اسپور قارچ­ های میکوریزی در هر دو فصل نمونه­ برداری در عرصه­ های پخش سیلاب بیشتر از عرصه ­های بدون پخش سیلاب بود. بیشترین میزان تراکم اسپور در عرصه پخش سیلاب در فصل پاییز مربوط به گونه هلیانتموم (H. lippii) با تعداد اسپور ۵۰/۲۰ در هر گرم خاک و کمترین مقدار آن با تعداد اسپور ۱۸/۸۰ در هر گرم خاک مربوط به این گونه در عرصه بدون پخش سیلاب در فصل بهار بود. بطوری که تفاوت این دو، از نظر آماری با آزمون دانکن در سطح ۵ درصد معنی ­دار شد. همچنین، در تمام کاربری ها، تراکم اسپور در فصل پاییز بیشتر از فصل بهار بود. بیشترین درصد اشغال (کلونیزاسیون) ریشه یا درصد همزیستی مربوط به گونه آکاسیا با ۶۱/۸۱ درصد در عرصه بدون پخش سیلاب در فصل بهار و کمترین مقدار، مربوط به گونه اوکالیپتوس با ۱۲/۲۶ درصد در عرصه بدون پخش سیلاب در فصل پاییز بود. در این پژوهش، ۲۱ گونه متعلق به ۹ جنس Acaulospora، Claroideoglomus، Diversispora، Entrophospora، Funneliformis، Glomus، Rhizophagus، Scutellospora و Septoglomus در عرصه­ های با پخش سیلاب و بدون پخش سیلاب شناسایی شدند. گونه Septoglomus constrictum  با ۰/۱۰۰ درصد فراوانی، بیشترین فراوانی را به خود اختصاص داد. گونه­ های Glomus heterosporum و Rhizophagus  aggregatum با فراوانی ۵۰/۰ درصد در رده دوم و گونه ­های Funneliformis  mosseae، Glomus  ambisporum، Glomus intraradices و Rhizophagus  fasciculatus با فراوانی ۳۳/۳ درصد در رده سوم قرار گرفتند. نتیجه­ گیری: با توجه به این­که شناسایی قارچ ­های میکوریزی موجود در ریزوسفر گیاهان درختی و بوته­ های مرتعی مناطق خشک و کاربرد آن­ها می­ تواند گامی اساسی برای کاهش تاثیر منفی تنش ­های مختلف از جمله تنش­ خشکی باشد، پیشنهاد می­ شود گونه های فعال و موثر این قارچ ­ها شناسایی و تکثیر شده و بصورت مایه تلقیح برای احیای مراتع این مناطق مورد استفاده قرار گیرد.

بررسی تنوع، فراوانی و میزان همزیستی قارچ های میکوریز آربسکولار با درختان و گیاهان مرتعی در ایستگاه کوثر Keywords:

Acacia , Eucalyptus , Gareh Bygone Plain of Fasa , Mycorrhizal symbiosis , Rangeland , آکاسیا , اوکالیپتوس , دشت گربایگان فسا , مرتع , همزیستی میکوریزی