رابطه شدت و مدت بارندگی و تولید رسوب از جوی های کناری تحت تیمارهای حفاظت خاک جاده های جنگلی

چکیده مسبوط مقدمه و هدف: جوی کناری که به­ منظور زه­کشی جریانات سطحی و حفاظت از ساختمان راه ساخته می­ شود در بارندگی ­های شدید، تحت تاثیر سرعت رواناب دچار فرسایش شده و رسوبات را به صورت بار معلق به رودخانه ­ها و بوم سامانه های آبی منتقل می­ کند. تعیین آستانه­ های اثرگذاری بارندگی در تیمارهای مختلف حفاظتی بر فرایند رسوب­دهی جوی کناری می­ تواند ابزار مناسبی برای مدیریت و برنامه ­ریزی حفاظت جوی کناری جاده ­های جنگلی در طول سال باشد. استفاده از فنون سازگار با محیط­ زیست جهت حفاظت از جوی­ کناری تاثیر مستقیم بر کیفیت و دوام ساختمان راه و اطمینان از ایمنی تردد دارد. مواد و روش­ ها: در این تحقیق ضمن پایش وضعیت شدت و مدت بارندگی طرح جنگلداری دکتر بهرام ­نیا در استان گلستان و جمع ­آوری داده ­ها در طول سال، نسبت به اندازه­ گیری میزان تحویل رسوب پس از هر بار بارندگی از طریق تله ­گذاری در ابتدا و انتهای ۳۰ قطعه جوی ۱۵۰ متری در سال اول قبل از اعمال تیمارها اقدام شد. تله­ گذاری شامل کندن گودالی استوانه­ ای شکل به قطر ۰/۴ ­متر و عمق ۰/۶ ­متر بود. در داخل هر تله یک شاخص مدرج برای تکرار اندازه­ گیری­ ها نصب و طی هر بازدید ارتفاع رسوب و سطح رسوب­ گذاری برای محاسبه حجم رسوب اندازه ­گیری و سپس در وزن مخصوص ظاهری رسوب ضرب شد. در سال دوم بعد از شناسایی جوی­ هایی که بیشترین میزان رسوب­دهی را داشتند نسبت به اعمال تیمارهای سنگ­چین با مصالح کوهی، سنگ­چین با مصالح رودخانه ­ای، پلکانی کردن جوی و کوبیدن بستر اقدام گردید و اندازه­ گیری رسوب پس از هر بار بارندگی مشابه سال قبل تکرار گردید. یافته ­ها: نتایج تجزیه همبستگی پیرسون نشان داد که با افزایش مدت بارندگی، میزان تحویل رسوب از جوی کناری به ­طور معنی­ داری افزایش پیدا کرد؛ اما همبستگی بین شدت بارندگی با میزان تحویل رسوب معنی ­دار نبود. پس از اجرای تیمارهای حفاظت جوی، مقدار تحویل رسوب به ­طور قابل ملاحظه­ ای کاهش یافت، به طوری که آغاز رسوب­دهی جوی ­های کناری در بارندگی ۱۲ ساعته و شدت ۶/۰۹ میلی متر در ساعت مشاهده شد. رسوب­ تولید شده از جوی­ های تیمار شده با سنگ­چین مصالح کوهی، سنگ­چین مصالح رودخانه ­ای، سازه پلکانی و کوبیدن بستر به ­ترتیب ۱۶۰۰۰، ۳۶۰۰۰، ۱۲۱۵۰ و ۲۷۰۰۰ گرم در سال بود. نتیجه­ گیری: با مقایسه عملکرد تیمارهای حفاظتی مشخص گردید که تیمار سنگ­چین با مصالح کوهی با کاهش ۸۴ درصدی میزان تحویل رسوب دارای بهترین عملکرد بود. با این وجود پیشنهاد می ­شود تحقیقات بیشتر و جامع ­تر تحت شرایط مختلف اقلیم، شیب و سنگ­ بستر انجام شود تا بتوان نتایج تعمیم­ پذیر و کاربردی برای کنترل رسوب جوی ­های کناری ارائه نمود.

Keywords:

Bahramnia forestry plan , Ditch terracing , Overall riprap , Rainfall properties , Sediment trap , تله رسوب , تعیین مقادیر بارندگی , جوی پلکانی , سنگ چین , طرح جنگلداری دکتر بهرام ­نیا