بررسی و تحلیل نگاره های زال و سیمرغ در شاهنامه های مصور شده از دوره ایلخانی (۷۵۰-۶۵۴ ه‍.ق.) تا صفویه (۱۱۳۵-۹۰۵ ه‍.ق.)

داستان زال و سیمرغ از موضوعات جذاب شاهنامه است که به دفعات توسط نگارگران در دوره های مختلف تصویرگری شده است. سیمرغ با ویژگی های افسانه ای خود در شاهنامه ظاهر می شود. این درحالی است که بین این ویژگی ها و ویژگی های تعداد دیگری از موجودات در تاریخ اساطیر ایران، ارتباط نزدیکی وجود دارد. سیمرغ همچون حیوان رازآموز در آئین شمنی عمل کرده و زال را همانند شمنی نوآموز در دامن طبیعت می پروراند. زال، گاهی با پوشش و بعضا بدون پوشش و عریان تصویر شده است؛ همچنین ازنظر موقعیت مکانی زال بعضا سوار بر پشت سیمرغ یا در آغوش او و یا در دشت و بالای کوه در لانه سیمرغ طراحی شده است. ترکیب بندی نگاره ها به گونه ای است که هرچه پیش تر می رویم، نظم قابل قبول تر و چشم نوازتری در نگاره ها می بینیم. با توجه به بررسی نظام مند و سلسله وار نگاره های زال و سیمرغ از دور ه های ایلخانی تا صفوی، رویکرد هنرمندان در به تصویر کشیدن وجوه حماسی داستان و فضای رومانتیک و معنوی حاکم بر آن نکته قابل تاملی است که در پژوهش حاضر تلاش شده است آن را تاحد امکان بررسی نماییم. در این مطالعه سعی شده است به پرسش هایی از قبیل: چگونگی شیوه اجرایی نگاره ها، نحوه رنگ پردازی و ترکیب بندی عناصر این نگاره ها پاسخ داده شود. استفاده از عناصری مشترک در نگاره ها مانند درخت، کوه و دشت نشان از تعریف چارچوبی خاص در به تصویر کشیدن داستان زال و سیمرغ دارد. این پژوهش با روش توصیفی-تحلیلی و با رویکردی تاریخی درمورد نگاره های زال و سیمرغ مصورشده در شاهنامه های گوناگون به این نتیجه رسیده است که در هر نگاره، تاثیر مکتب هر دوره را به وضوح می توان مشاهده کرد و همچنین عناصر به کار رفته در نگاره ها تقریبا مشابه همدیگر هستند.

بررسی و تحلیل نگاره های زال و سیمرغ در شاهنامه های مصور شده از دوره ایلخانی (۷۵۰-۶۵۴ ه‍.ق.) تا صفویه (۱۱۳۵-۹۰۵ ه‍.ق.) Keywords:

Shahnameh , Iranian painting , Zal , Simorgh. , شاهنامه , نگارگری ایران , زال , سیمرغ.