بررسی مقایسه ای رویش شعاعی راش ایرانی (Fagus orientalis Lipsky) در گرادیان ارتفاعی جنگل های هیرکانی abstract
سابقه و هدف: جنگل های هیرکانی در شمال ایران از غرب به شرق بارندگی و دمای متفاوتی دارند. ارتفاع از سطح دریا نیز یکی از عوامل مهم توپوگرافی است که بر رشدونمو گیاه تاثیر می گذارد و سبب می شود درختان، رویکرد های ریخت شناختی، تشریحی و فیزیولوژیکی مختلفی را برای بقا و رشد در ارتفاعات مختلف اتخاذ کنند. برای درک تاثیر ارتفاع از سطح دریا بر رویش شعاعی و پهنای حلقه های رویش در این پژوهش، رویش شعاعی راش ایرانی (Fagus orientalis Lipsky) در طبقه های سنی مختلف در سه منطقه ارتفاعی پایین بند، میان بند و بالابند در جنگل های هیرکانی واقع در رویشگاه های کردکوی و اسالم به ترتیب از توابع استان های گلستان و گیلان بررسی شد.مواد و روش ها: در نواحی انتخاب شده، در سه ارتفاع حدود ۷۰۰، ۱۴۰۰ و ۲۰۰۰ متر بالاتر از سطح دریا با کمک مته رویش سنج از ۶۲ اصله درخت راش نمونه گیری شد. پس از استخراج نمونه ها، محل نمونه برداری توسط چسب پیوند به طور کامل پوشش داده شد. سطح نمونه ها با استفاده از توالی سنباده های نمره ۱۰۰، ۴۰۰ و ۱۰۰۰ آماده سازی شدند. برای اندازه گیری پهنای حلقه های رویش از میز LINTAB ۵ و نرم افزار TSAP استفاده شد. ابتدا نمونه یک سمت درخت و آن گاه نمونه سمت دوم درخت اندازه گیری شد. منحنی های تطابق یافته با آزمون های علامت، همبستگی و t-student سنجش شدند. پس از تطابق، سری زمانی میانگین برای هر درخت تهیه شد. این روش برای تطابق بین درختان در هر رویشگاه نیز انجام گرفت و سری زمانی میانگین هر رویشگاه تحلیل شد. آنالیز آماری داده ها توسط آزمون تجزیه واریانس یک طرفه انجام شد. به منظور درک شرایط اقلیمی مناطق نمونه برداری، داده های بارندگی و دما از سازمان هواشناسی ایران و از نزدیک ترین ایستگاه های هواشناسی به رویشگاه های مورد مطالعه تهیه شد. داده های هواشناسی رویشگاه های کردکوی و اسالم به ترتیب از ایستگاه های هواشناسی گرگان و آستارا تهیه شدند.نتایج: براساس نتایج به دست آمده، تغییرات ارتفاعی می تواند بر رویش شعاعی درختان راش تاثیرگذار باشد. به طوری که میانگین رویش شعاعی در رویشگاه های مورد مطالعه در سن ۵۰ تا ۱۵۰ سال تحت تاثیر ارتفاع از سطح دریا بود. همچنین، میانگین رویش شعاعی این درختان در میان بند اسالم و پایین بند کردکوی، به طور معنا داری بیشتر از مناطق ارتفاعی دیگر بود. بیشینه میانگین رویش با ۹۸/۳ میلی متر در درختان ۱۰۰ تا ۱۵۰ ساله در رویشگاه میان بند اسالم مشاهده شد. تجزیه وتحلیل آماری، وجود تفاوت معناداری را بین میانگین رویش شعاعی درختان ۱۰۰ تا ۱۵۰ ساله در بالابند کردکوی با میانگین رویش سالانه ۹۴/۱ میلی متر و در پایین بند کردکوی با میانگین رویش سالانه ۹۷/۲ میلی متر نشان داد. بین درختان بالابند کردکوی با میان بند کردکوی در این دوره سنی، تفاوت معناداری ملاحظه نشد، اما بین درختان میان بند و پایین بند این منطقه تفاوت معنا دار وجود داشت. مقایسه درختان ۲۰۰ تا ۲۵۰ ساله نشان داد که تفاوت معنادار بین درختان میان بند کردکوی با میان بند اسالم وجود دارد. میانگین رویش شعاعی درختان ۳۰۰ تا ۳۵۰ ساله در بالابند و میان بند اسالم به ترتیب ۲۵/۱ و ۳۲/۱ میلی متر بود. همچنین، بین این میانگین ها با میانگین رویش شعاعی درختان ۳۰۰ تا ۳۵۰ ساله در پایین بند کردکوی، تفاوت معنادار وجود نداشت.نتیجه گیری کلی: نتایج این مطالعه نشان داد که با حرکت از غرب جنگل های هیرکانی به شرق آن، رویش شعاعی و پهنای حلقه های رویش درختان راش تغییر می کند. تغییر رویش شعاعی راش و حساسیت حلقه های درخت در امتداد گرادیان ارتفاعی، حاکی از توانایی این گونه برای سازگاری با محیط و ایجاد ویژگی های عملکردی تطبیقی است.