بررسی نتاج نسل اول برخی توده ‎های گوجه فرنگی ایران دارای میوه ریز و رشد نامحدود

چکیده مبسوط مقدمه و هدف: کاهش تنوع ژنتیکی در گوجه‎فرنگی (L.Solanum lycopersicum )، ناشی از اهلی شدن و به نژادی، حفظ و به کارگیری تمام منابع ژنتیکی موجود را ضروری نموده است. محدود شدن ارقام گوجه‎فرنگی مورد کشت به ارقام اصلاح شده و کاهش تنوع ژنتیکی، مطلوب نبوده و موجب آسیب‎پذیری و ناپایداری تولید می گردد. از توده‎های بومی به‎عنوان منابع ژنی جهت اصلاح و معرفی ارقام زراعی برتر می‎توان بهره برد. توده‎های محلی از مهم‎ترین منابع ژنتیکی هستند. آن‎ها اغلب غیریکنواخت می‎باشند و از ژنوتیپ‎های مختلف که به طور عمده خالص هستند، تشکیل شده‎اند. به نژادی گوجه فرنگی در این است که صفات مطلوب از والدین به نتاج انتقال داده و باعث تنوع محصولات و کیفیت گوجه‎فرنگی شود. با توجه به وجود تنوع فراوان توده‎های گوجه‎فرنگی که در ایران یافت می‎شوند می‎توان از آن‎ها در جهت گزینش ارقام با کیفیت بالا و تولید دورگه‎های مطلوب بهره برد. ارقام اولیه گوجه فرنگی در مناطق مختلف ایران به‎صورت خودرو در حال رشد هستند. این گوجه فرنگی در طبیعت یا توسط کشاورزان رشد کرده و میوه‎هایی را در اندازه ریز تا متوسط تولید کرده که از نظر مورفولوژیکی دارای خصوصیات رشدی نامحدود هستند که برای ارقام گلخانه‎ای گوجه‎فرنگی مناسب می‎باشند. هدف از تحقیق حاضر، انتخاب توده های برتر برای انجام تلاقی‎های هدفمند، بررسی وراثت پذیری صفات مرتبط با میوه، میزان هتروزیس در نسل اول و انتخاب نتاج با میوه ریز و رشد نامحدود بود. مواد و روش‎ها: در این پژوهش تعداد ۹ توده بومی گوجه فرنگی گیلاسی بومی در ایران شامل: توده کفش گیری از گرگان، ۲) توده دارکلاته از روستای دارکلاته فندرسک بخش خان ببین، ۳) توده کردستان، ۴) توده ورامین، ۵) توده رشت، ۶) توده خواجه نفس از گرگان، ۷) توده رفسنجان، ۸) توده ساری از جویبار و ۹) توده کرمانشاه شناسایی شده و بذرگیری از آنها انجام شد. از بین این توده‎ها ۱۷ تلاقی انجام شد و نتایج نسل اول آنها مورد بررسی قرار گرفت. بعد از جمع آوری گرده از والد پدری و حذف پرچم گل‎های والد مادری، گرده روی کلاله مادری در صبح زود و قبل از باز شدن گل ها قرار گرفت. در هر توده ۶ تا ۱۰ بوته برای تلاقی انتخاب شدند. در یک خوشه نیز ۲ تا ۴ گلچه برای تلاقی در نظر گرفته شد. در صورت عدم گرده‎افشانی و عدم تشکیل میوه، تلاقی تکرار شد. بعد از انجام تلاقی و برای کنترل و جلوگیری از تلاقی ناخواسته از جانب حشرات از توری توری نازک (توری پشه بند) استفاده شد و روی بوته‎ها با آن به‎طور کامل محصور گردید. ۴۰ - ۳۰ روز بعد از تلاقی، میوه‎های تشکیل شده برداشت گردیدند. پس از انجام انواع گرده‎افشانی، میوه‎های به‎دست آمده در آزمایشگاه از نظر صفاتی شامل حجم میوه، وزن میوه، طول میوه، قطر میوه، تعداد بذر در میوه، مواد جامد محلول، اسیدیته و ویتامین ث مورد ارزیابی قرار گرفتند. طرح بر پایه طرح بلوک کامل تصادفی با ۱۷ تیمار (۱۷ تلاقی) در سه تکرار اجرا شد. تجزیه واریانس صفات اندازه گیری شده به صورت یک طرفه با استفاده از نرم افزار SAS نسخه ۹/۱ انجام شد. اجزای واریانس، وراثت پذیری عمومی، ضرایب تنوع فنوتیپی، ژنوتیپی و محیطی و نیز میزان هتروزیس صفات محاسبه شدند. یافته‎ها: تجزیه واریانس صفات مختلف میوه نشان داد که بین تلاقی‎های مورد مطالعه از نظر صفات حجم میوه، طول میوه، وزن میوه، قطر میوه، تعداد بذر میوه، مواد جامد محلول، اسیدیته و ویتامین ث تفاوت معنی‎داری در سطح احتمال یک درصد وجود دارد. مقایسه میانگین صفات نشان داد که صفات وزن میوه، قطر میوه و طول میوه به‎ترتیب با مقادیر ۲۸/۱۶ گرم، ۳/۲۹ میلی‎متر و ۲/۷۱ میلی‎متر در نتاج تلاقی کرمانشاه*رشت بیشترین مقدار را دارد. در نتاج تلاقی ساری*رشت بیشترین حجم میوه با ۱۸/۸ میلی‎لیتر ثبت شد. در نتاج تلاقی گرگان*ورامین و کفش گیری*کردستان، به‎ترتیب با ۱۴۱ و ۱۴۰ عدد بیشترین تعداد بذر در هر میوه شمارش شد. بالاترین مواد جامد محلول با ۸/۶۷ درصد در نتاج تلاقی رفسنجان*کردستان، بیشترین اسیدیته با ۱۱/۰۳ میلی گرم در ۱۰۰ میلی لیتر آب در نتاج تلاقی رفسنجان*رشت بالاترین ویتامین ث با ۶/۱ میلی گرم در ۱۰۰ میلی‎لیتر آب در نتاج تلاقی کفش گیری*رفسنجان مشاهد شد. نتایج هتروزیس نسبت به میانگین والدین نشان دهنده بروز هتروزیس مثبت در قطر و حجم میوه بود. همچنین هتروزیس منفی در طول میوه، وزن میوه و تعداد بذر مشاهد شد. تمامی تلاقی‎ها هتروزیس مثبت و بالایی را در مورد حجم میوه نشان دادند و بالاترین هتروزیس حجم میوه با ۱۰/۷۱ در نتاج تلاقی کفش گیری*کردستان به‎دست آمد. تلاقی برتر از نظر قطر میوه در تلاقی کرمانشاه*رشت، با هتروزیس ۷/۵۳ شناسایی شد. نتیجه‎گیری: نتایج به‎دست آمده نشان داد که بالاترین میزان وراثت‎پذیری عمومی (h۲) و پیشرفت ژنتیکی به‎ترتیب برای صفات ویتامین ث، اسیدیته میوه، وزن میوه و حجم میوه وجود دارد که در تلاقی­ های کفش گیری*رفسنجان، رفسنجان*رشت و کرمانشاه*رشت به‎دست آمد. از طرف دیگر در صفات حجم میوه، وزن میوه، تعداد بذر میوه، مواد جامد محلول، اسیدیته و ویتامین ث ضریب تنوع ژنتیکی بیشتر از ضریب تنوع فنوتیپی بود که نشان دهنده تاثیر کمتر عوامل محیطی بر این صفات بود. به‎عبارتی بالا بودن وراثت‎پذیری، پیشرفت ژنتیکی و تنوع ژنتیکی برای صفات کمی و کیفی می‎تواند به اصلاح گر برای انتخاب بهترین ترکیب و رسیدن به سطح مطلوبی از پتانسیل عملکرد کمک کند.

بررسی نتاج نسل اول برخی توده ‎های گوجه فرنگی ایران دارای میوه ریز و رشد نامحدود Keywords:

Crossing , Heritability , Phenotypic Variance , Pollen Grain , Pollination , تلاقی , توارث پذیری , دانه گرده , گرده افشانی , واریانس فنوتیپی