برنامه ریزی راهبردی کاهش هزینه اجتماعی آلودگی هوای شهر تهران ناشی از اتوبوس های درون شهری

مقدمه: شهر تهران به دلیل جمعیت زیاد، کمبود فضای سبز، بافت شهری نامناسب و تراکم ترافیک در ردیف آلوده­ ترین شهرهای جهان محسوب می­ گردد. آلودگی هوای شهر تهران یکی از چالش ­های اساسی بهداشتی و محیط ­زیستی است که می ­تواند عواقب جدی برای سلامت شهروندان و هزینه ­های اجتماعی آن ها به همراه داشته باشد. در این میان اتوبوس ­های درون شهری به عنوان یکی از ابزارهای اصلی حمل و نقل عمومی، نقش مهمی در جابجایی مسافران دارند، اما در عین حال، به دلیل سوخت های فسیلی و فناوری های قدیمی، سهم عمده ای در انتشار آلاینده ها بر عهده دارند. این انتشار آلودگی به نوبه خود منجر به پیامدهای منفی و هزینه های زیادی برای جامعه می شود. لذا در مطالعه حاضر ضمن تعیین ارزش خسارت محیط­زیستی ناشی از انتشار آلاینده در پایانه­ های اتوبوس­ های درون شهری تهران در سال  ۱۳۹۹ بر اساس اطلاعات اخذ شده از سازمان حمل و نقل و ترافیک شهری شهرداری تهران، به تحلیل نقاط قوت و ضعف، فرصت­ ها و تهدیدهای اتوبوس ­های درون شهری در انتشار آلاینده­ های محیطی با استفاده از الگوی سوات پرداخته شده است.مواد و روش: تحقیق حاضر مبتنی بر روش رویکرد تحلیلی -توصیفی با استفاده از پژوهش میدانی و مطالعات کتابخانه ­ای انجام شده است. بر این اساس ارزیابی نقاط قوت، ضعف، فرصت و تهدید سیستم و ارائه راهکارهای کاهش آلودگی در قالب تحلیل استراتژیک SWOT صورت پذیرفته است. اطلاعات مورد­ نیاز با استفاده از مصاحبه و تکمیل ۶۰ پرسشنامه توسط خبرگان، کارشناسان و رانندگان مجموعه شش سامانه اصلی در شرکت اتوبوسرانی شهر تهران گردآوری گردید. روایی پرسشنامه­ ها توسط ۱۰ نفر از کارشناسان صاحب ­­نظر و پایایی آن از طریق آلفای کرونباخ ( ۸۹/=۰ α) مورد تایید واقع شده است.نتایج:  مطابق نتایج، هزینه اجتماعی آلایندگی در طول یک دوره سالانه ناشی از مصرف گازوئیل ۴۳/۸۲۹ میلیارد ریال برآورد گردیده که به محیط­ زیست تحمیل می ­شود. رقم مذکور بر اساس قیمت سایه ­ای معادل آلاینده CO۲ و بر مبنای قیمت سال ۱۳۹۹ درنظر گرفته شده است. همچنین نتایج نشان داد، مهم­ ترین نقاط ضعف آلودگی حمل و نقل عمومی کلان شهر تهران به ترتیب به اثرات نامطلوب ازدحام بالای ترافیکی در ساعت اوج بر عملکرد سامانه حمل و نقل عمومی و خصوصی و همچنین استفاده زیاد از خودروی شخصی به ویژه خودروهای تک سرنشین در انجام سفرهای درون شهری اختصاص دارد. علاوه بر آن طبق نتایج مهمترین تهدیدها شامل ساختار چند هسته­ ای کلان­ شهر تهران و وسعت زیاد محدوده شهری، موقعیت جغرافیایی شهر تهران و تغییرات آب و هوایی ناشی از ریزگردها می­ باشد. لازم به ذکر است، نمرات نهایی حاصل از تحلیل ماتریس عوامل داخلی (IFE) و ماتریس خارجی (EFE) به ترتیب برابر با ۷۵/۲ و ۵۹/۲ محاسبه شده است.بحث: بر این اساس وضعیت راهکارهای مورد نظر برای کاهش آلودگی در موقعیت تهاجمی قرار دارد که بر مبنای آن می­ بایست از توانمندی­ها و پتانسیل­ های موجود و از ترکیب نقاط قوت و فرصت­ های پیش­رو حداکثر بهره ­مندی را به­ دست آورد. طبق نتایج احداث و توسعه سریع خطوط مترو، تعدد شبکه­ های بزرگراهی در شهر و اولویت مدیریت شهری جهت احداث و گسترش خطوط BRT در مناطق مختلف شهر، مهم­ترین نقاط قوت و هم­چنین وجود پتانسیل تولید قطعات مربوط به ناوگان اتوبوسرانی جهت توسعه آن در داخل کشور، اثرگذاری بالای رسانه­ ها در تغییر دیدگاه ترافیکی شهروندان و امکان نظارت فنی بیش­تر جهت استفاده بهینه­ تر از سوخت و کاهش مصرف آن، مهم ­ترین فرصت­ها در کاهش آلودگی توسط ناوگان عمومی است.

برنامه ریزی راهبردی کاهش هزینه اجتماعی آلودگی هوای شهر تهران ناشی از اتوبوس های درون شهری Keywords:

اثرات خارجی , آلاینده محیط زیستی , بهینه سازی مصرف انرژی , رهیافت سوات , مدیریت شهری