نام دهی و طبقه بندی در اشعار سیاسی-اجتماعی علی اکبر دهخدا براساس الگوی کارگزاران اجتماعی ون لیوون

تحلیل گفتمان انتقادی رویکردی است که زبان را به مثابه یک کنش اجتماعی مورد بررسی قرار می دهد. این روش بر این باور است که زبان همچون آینه ای شفاف و بی طرف نیست که واقعیت ها را بی کم وکاست بازتاب دهد، بلکه مانند شیشه ای مات عمل می کند که واقعیت ها را دگرگون و تحریف می نماید. بر اساس این دیدگاه، زبان هرگز کاربردی خنثی و بی طرف ندارد، بلکه تمامی متون تحت تاثیر روابط قدرت، تبعیض، سلطه و ایدئولوژی های پنهان شکل می گیرند. الگوی کارگزاران اجتماعی ون لیوون که یکی از روش های تحلیل گفتمان انتقادی محسوب می شود، بر مولفه های جامعه شناختی-معنایی زبان تمرکز دارد. این الگو به بررسی و تحلیل ساختارهای گفتمان مدار و بازنمایی چهره کارگزاران اجتماعی در متن می پردازد. از این دیدگاه، متون به عنوان محصولات گفتمانی، حاوی ساختارهای اجتماعی و سیاسی پنهان در پس زمینه خود هستند و این الگو تلاش میکند با بررسی و تحلیل ساختارهای گفتمانمدار چهره کارگزاران اجتماعی در متن را بازنمایی کند. تحلیل گفتمان انتقادی مشروطه به عنوان یکی از مهم ترین دوره های تحول اجتماعی و سیاسی ایران، از جایگاه ویژه ای در مطالعات ادبی و تاریخی برخوردار است. این دوره، با ظهور گفتمان های جدید و تغییر در ساختارهای قدرت، زمینه ساز تحوالت عمیق اجتماعی و سیاسی شد. از این منظر، تحلیل گفتمان شاعران دوره مشروطه ابزاری کارآمد برای درک بهتر تحوالت این دوره و تاثیر آن بر جامعه ایران است. بر این اساس، پژوهش حاضر از مولفه های «نام دهی و طبقه بندی» در رویکرد گفتمانی کارگزاران اجتماعی ون لیوون استفاده کرده است. این پژوهش در پی آن است که نتایج به کارگیری این دو مولفه را در اشعار علی اکبر دهخدا بررسی کند و بازتاب آن ها را در نظام فکری او بازخوانی نماید. برای دستیابی به هدف، ابتدا ابیاتی که دارای زمینه های سیاسی-اجتماعی بودند، انتخاب شدند. سپس مولفه های مورد بحث در هر بیت مشخص گردید و میزان کاربرد و فراوانی آماری آن ها تعیین شد. نتایج این پژوهش نشان می دهد که علی اکبر دهخدا، با توجه به شرایط خفقان آور عصر خود، بیشتر از مولفه های پوشیده گویی استفاده کرده است. همچنین، بیشترین فراوانی بر اساس تعداد رخدادها به ترتیب به مولفه های ارزش گذاری منفی،کارکردنمایی و هویت نمایی مقوله ای تعلق دارد.

نام دهی و طبقه بندی در اشعار سیاسی-اجتماعی علی اکبر دهخدا براساس الگوی کارگزاران اجتماعی ون لیوون Keywords:

تحلیل گفتمان انتقادی , کارگزاران اجتماعی , ون لیوون , نام دهی و طبقه بندی , علی اکبر دهخدا