درآمدی بر مفاهیم «بالاشهر » و «پایی نشهر » با تأکید بر حوزه های معنایی و تحلیل محتوای نگرش های مردمی

با نگاهی به شهر، می توان نمود اختلافات طبقاتی، شکا ف های اقشار مختلف جامعه، نابرابری ها و تفاوت های اجتماعی-اقتصادی، فاصلهبین دهک های اقتصادی و مسایلی از این دست را در تمام اجزای آن از مردم و فرهنگ ها و خرده فرهنگ ها گرفته تا کالبد آن مشاهدهکرد. مفاهیمی همچون بالا و پایین، شمال و جنوب شهر، این طرف و آن طرف رودخانه و ... هم مولود و هم مولد مسایل یاد شده اندکه خود به مشکلاتی بزرگ در شهر و زندگی شهری بدل شده اند. این مفاهیم واژگانی آشنا در ادبیات روزمره مردم و مسئولین است؛ ازنشان های برای بیان پایگاه اقتصادی-اجتماعی افراد تا موضوعی برای وعده و وعید. با این وجود، تاکنون در ادبیات علمی شهرسازی ایرانبه مفهوم شناسی این پدیده پرداخته نشده است. این پژوهش تلاشی است برای تحلیل محتوای مفاهیم بالاشهر و پایین شهر از جنبه هایمختلف و سازما ندهی چارچوبی نظری و مبنایی برای تحقیقات آینده. بر این مبنا، پرسش های اصلی این پژوهش عبارتند از اینکه« مفهوم بالاشهر و پایین شهر در حوزه معنایی زبان فارسی چیست؟ » و «چه چیزی بالاشهر و پایی نشهر را در ذهن مردم می سازد؟ .»برای نیل به اهداف تحقیق، سعی شد تا با دیدی همه جانبه نگر، به واکاوی این مفاهیم پرداخته شده و از پوسته های رویین و سطحی تالایه های زیرین و عمقی آن شکافته شود. بنابراین با تکیه بر نظریات زبا ن شناسی پدیدارشناسانه، دو مقوله برای این بررسی در نظر گرفتهشد؛ یکی «عناصر مفهومی » سازنده معنا و دیگری «معیارها »ی سازنده آن از دیدگاه مردم. در بررسی مفاهیم، چهار جنبه واژه شناسی،اصطلاح شناسی، استعاره شناسی و اسطوره شناسی، مورد توجه قرار گرفت. به منظور شناسایی عوامل و زمینه های مؤثر بر شکل گیریمفاهیم بالاشهر و پایی نشهر از منظر مردم، از روش تحلیل محتوا بهره گرفته شد. اطلاعات این قسمت، از طریق مصاحبه شفاهی درشهر اصفهان، جمع آوری و از طریق تداعی معنا، تحلیل شدند. نتایج بررسی بخش «عناصر مفهومی »، نشان داد که مفهوم محوری ودرونی واژگان بالا و پایین در زبان فارسی، نوعی ارز شگذاری برای بیان انواع مقام ها و منزلت هاست. همچنین در بخش «معیارها »یسازنده، با تحلیل محتوای نگر شهای مردم، دو دیدگاه کلی تفکیک شد؛ یکی آن که وجه تمایز بالاشهر و پایی نشهر را ناشی از عواملمحیطی می داند و دیگری، این تفاوت را از طریق معیارهای غیرمحیطی و مربوط به مردم محیط می داند. نتایج نشان داد که مردم برایتشخیص بالاشهر و پایی نشهر، اغلب به معیارهایی اشاره می کنند که آنها را کمتر می توان به محیط نسبت داد. بنابراین مفهوم بالاشهرو پایین شهر در تناظر با ارزش ها، مفهومی کاملاً نسبی است و یک تعریف ثابت از متغیرها و معیارها، نمی تواند همواره بر آن دلالتکند. این پژوهش، تلاش می کند تا از رهگذر بیان سیستمی و شامل «عناصر مفهومی » و «معیارها »، که در روابط متقابل با هم هستند،پدیده بالاشهر و پایین شهر را تشریح کند.

Keywords:

بالاشهر , پایی نشهر , تحلیل محتوا , حوزه معنایی , مفهوم سازی