مسئولیت مدنی اشخاص ثالث در صورت اجرای عقد باطل

در هر کشوری ، مبنای ناروایی فعلی اشخاص ، توسط همان کشور تعیین و بر همان مبنا، اسباب و ارکان مسئولیت مدنی مشخص می گردد . در حقوق ایران ، مسئولیت مدنی طرف معامله فاسد ، به صورت قهری و با اسباب متعدد محقق می شود . هر گاه سبب مسئولیت مذکور، تصرف عین مورد معامله معوض باشد، قابض آن به دلیل غیر ماذون بودن بر مبنای تضمین حق مالک، در حکم غاصب قرار گرفته و تحت عنوان ضمان ید مسئول است و مانند سایر اسباب ضمان قهری مذکور در قانون مدنی تعهد وی به جای جبران خسارت واقعی با رد عین یا بدل آن ایفاء می گردد. ولی هر گاه عنوان « تصرف غیر مجاز عین متعلق به غیر » محقق نشود، طرف معامله باطل ممکن است با تحقق سایر اسباب ضمان قهری مذکور در قانون مدنی اعم از اتلاف و تسبیب و استیفاء وحتی موارد دیگری از اسباب مذکور به شرط وجود رابطه سببیت و تقصیر مسئول گردد .طرف معامله باطل ممکن است علاوه بر ضمان ید ، به سبب استیفاء ، تفویت ، اضرار و احترام نیز مسئول شناخته شود و در خصوص نحوه جبران خسارت علاوه بر رد عین یا بدل، به جبران خسارت تا میزان واقعی نیز محکوم گردد.