اعتباریات اجتماعی و نتایج معرفتی آن؛ بازخوانی دیدگاه علامه طباطبایی

نظریه اعتباریات ، یک ابداع نظری و ابتکاری معرفتشناسانه است که با رویکرد روانشناسی - معرفتشناختی تدوین شدهاست. علامه طباطبایی اعتباریات را افکار عملی و اجتماعی انسان بر میشمارد که آدمی به کمک عوامل احساسی میکوشد تا میان دوجهان حقیقی، وساطت بر قرار سازد. علامه طباطبایی به مثابه طرحی بدیع، نظریه اعتبارات را تدوین کرد . ادراکات اعتباری در افتراقی از ادراکات حقیقی، بخشی ازنظام معرفتی است که تا پیش از علامه در فلسفهاسلامی پیشینه ای ندارد . گرچه فیلسوفان اسلامی از اعتباریات بالمعنیالاعم (معقولات ثانیه ) سخن گفته اند، اما اعتباریات بالمعنیالاخص (یا اعتباریات اجتماعی ) از ابتکارات بدیع علامه طباطبایی محسوب می شود.اعتباریات که در آثار مختلف علامه بهویژه در المیزان، اصول فلسفه، برهان، رساله اعتباریات مطرح شد، عمدتا ناظر به ساحات اجتماعی و عملی است، اما در عین حال بخش مهمی از معرفتشناسی است. علامه در مقالههای سوم تا پنجم اصول فلسفه ازادراکات حقیقی و در مقاله ششم از ادراکات اعتباری سخن به میان آورده است . اعتباریات نه همچون ادراکات حقیقی رابطه توالدی و استنتاجی دارند و نه برهانی اند . اساس طرح اعتباریات، نظریه انسانشناسی علامهطباطیایی است. این نظریه هم میتواند به شناخت صحیح از انسان، نیازها و پرسشها و نیز غایات و اهداف او کمک کند و هم اسباب شکلگیری نظامات جمعی و زندگی اجتماعی، بنیان های حقوق واخلاق جمعی را شرح دهد. نتایج معرفتی اعتباریات را هم می توان در مسال ه ملک و حکومت اجتماعی ملاحظه کرد که قدرت سیاسی را امری انسانی بر میشمارد و هم درکشمکشهای امروزین علوم انسانی دید. اعتباریات، قلمروی روشن از درک مناسبات وروابط اجتماعی انسان، نیازهای اساسی آدمی، اهداف و اغراض او در حرکت استکمالی وبالاخره چارچوبی نیرومند از نظریهپردازی در علومانسانی، اخلاق و قدرت سیاسی عرضه میکند. در نوشتار حاضر در صددیم تا وجوه ابداعات علامه در اعتباریات را بررسی کرده و نتایج و پیامدهای معرفتی آن را مورد توجه قرار دهیم.

Keywords:

علامه طباطبایی , ادراکات اعتباری , حقیقی , نظام معرفتی , ملک , علومانسانی