کاربری زمین: از تهیه برنامه های مصوب تا تغییر آنها مقایسه تطبیقی کشورهای ایالات متحده و ایران

برنامه ریزی کاربری زمین، به مثابه محور تیوریک و عملیاتی برنامهریزی شهری، در نیم قرن گذشته به کانون مسایل شهرسازی تبدیلشده است. به موازات تاکید بسیاری از نظریه پردازان، از جمله کی بل(1)، بر اهمیت نقش کاربری زمین در فرآیند برنامه سازی، چگونگیتعریف و کاربست آن عمیقا مورد توجه بوده اسات (Keeble, 1969). در این میان نحوه اعمال تغییرات در اسناد رسمی،دوره ای و زمانمند نقشه های کاربری زمین در بسیاری از کشورها، ازجمله در ایران موجبات طرح مباحث چالشی فراوانی را بدنبالداشته است.در فعالیت اجرایی شهرسازی تنوعی از برنامه های زماندار، شاملعاجل، یک ساله، پنج ساله، ده الی پانزده ساله و بیست الی بیست وپنج ساله تهیه می شود. اکثریت شهر سازان نیز به ضرورت تجدیدنظر در کاربری ها، بالاخص با تاکید بر جنبه های تحقق پذیری (3)آنها در تنوعی از مقاطع زمانی تاکید نموده اند. برای مثال؛ آرتورگالیون، سیمون اینزر و استلی اینزر(2) در چاپ های متعددکتاب های مرجع گونه الگوی شهر (4) بر این الزام مهر تایید نهادند(Gallion, Eisner & Eisner, 1992) . اما چگونگی انجام وتوجیه تغییرات در کشورهایی نظیر ایران چالش برانگیز و بحرانیشده است. علیرغم ضعف تحقق پذیری اسناد کاربری زمین برخی برچگونگی و ضرورت تغییرات میان دورهای کاربری ها با انتقاد و تردیدبرخورد نمودند. در کشورهایی همانند ایران شدت تحولات اجتماعیو اقتصادی در حدی است که مستمرا و بین زمان بندی اجراییبرنامه های کاربری زمین پیشنهادی و الزام تغییرات عدم موازنهایجاد می شود. تنوعی از ضعف های نهادی اعم از قانونی، تکنیکی ونظایر آن بروز مغایرت ها و الزام تغییرات در واقعیت و انواع آن، شاملتغییرات رسمی و قانونی و تغییرات غیر رسمی و غیر قانونی را بهپیش آورده است. به نظر می رسد که برنامه ها و طرح هایشهرسازی مراحل چندان درستی را در مسیر تبیین کاربری زمین وتحلیل شرایط محیطی طی نمی کنند.