از خیر قدسی تا خیر عرفی؛ بررسی پیامدهای مرزبندی بین امور خیر در جامعه ایرانی

از آنجا که محتوای باورهای اسلامی فراتر از تعریف متداول در تمایز بین امر خیر و فعالیت اجتماعی، جامعه مسلمان ظرفیت بازتعریف معنای خیر را به اعم معنای کنش اجتماعی به نفع دیگران دارد، معنای خیر و نیکوکاری در یک گستره مفهومی شامل شکل های متنوع کار خیر می شود. در مقابل، مشارکت عملی دینداران در امور خیر، گاه منحصر به روایتهای سنتی و محدودی از امور خیر و نیکوکاری می شود که به سهم خود پیامدهای اجتماعی مهمی در جهت دهی به فعالیتهای خیر در جامعه دینی دارد. در این مقاله با بررسی نظری آنچه از نظر بازیگران و ذینعان امر خیر به عنوان خیر تعریف می شود، به بررسی انتقادی مرزبندی بین انواع امور خیر در ایران÷ پرداخته شده است. آنچه از سوی نهاد دین و نهادهای رسمی حاکمیتی فعال در حوزه امر خیر انجام می شود از یک سو و آنچه از سوی موسسات و متولیان غیردولتی از سوی دیگر به عنوان امور خیر و نیکوکاری تعریف می شود، مورد بررسی قرار گرفته است. این مقایسه نشان می دهد که بخش مهمی از نهادهای دینی رسمی در کشور، همچون مساجد با تعریفی تنگ دامنه از امر خیر عملا گستره وسیعی از فعالیتهای نیکوکاری را فعالیت هایی با حداقل ثواب و پاداش الهی تلقی کرده اند. در مقابل این مرزبندی تعمدی، برخی از موسسات خیریه غیردولتی نیز با مرزبندی میان خود و نهاد رسمی دین، تلاش دارند تا فعالیت های خود را از فعالیت های مرتبط با نهاد رسمی دین متفاوت نشان دهند. در نهایت، پیامد هر دو فرایند یادشده در جهت تقویت فرایند عرفی شدن، از طریق عرفی سازی امر خیر در جامعه دینی خواهد بود.

Keywords:

امر خیر , نیکوکاری , دین , خیر قدسی , عرفی شدن