دستگیری شهروندی در حقوق ایران و انگلستان

دستگیری متهمان و مقابله با برهم زنندگان نظم عمومی، وظیفه ای است که پلیس به نمایندگی از عامه مردم انجام می دهد؛ اما قانون گذاران در شرایطی این حق را به صاحبان اصلی آن، یعنی شهروندان نیز داده اند تا در صورت مواجهه با جرم، با استفاده از قوه قهریه، متهم را دستگیر و تحویل مقامات قانونی دهند. مقاله پیش رو به بررسی پیشینه، شرایط و حدود مداخله شهروندان در دستگیری متهمان در نظام حقوقی ایران و انگلستان که خاستگاه نظریه دستگیری شهروندی است، می پردازد. در نظام کامن لا، دستگیری شهروندی مبنایی تاریخی دارد و اکنون نیز شهروندان انگلیسی در جرایم با کیفرخواست و باوجود شرایطی دیگر، حق دستگیری متهمان را دارند؛ اما در نظام حقوقی ایران و برای نخستین بار، قانون گذار در تبصره یک ماده 45 قانون آیین دادرسی کیفری مصوب 1392 باوجود سه شرط ارتکاب جرایم خاص، مشهود بودن جرم و عدم حضور ضابطان دادگستری، حق انجام اقدامات لازم برای جلوگیری از فرار مرتکب و حفظ صحنه جرم را به مردم داده است. این مطالعه تطبیقی نشان میدهد دو معیار کلی ارتکاب جرایم خاص و اصل ضرورت، مهمترین شرایط دستگیری شهروندی در حقوق ایران و انگلستان محسوب می شود. هرچند تصریح به حق دستگیری توسط اشخاص عادی در قانون ایران به‎خودی خود رویکرد مثبتی است؛ اما ازآنجاکه ابهامات موجود می تواند از یکسو، مشارکت شهروندان را کاهش دهد و از دیگر سو، احتمال سوءاستفاده از این حق را افزایش دهد، بازنگری و اصلاح قانون ضرورت دارد. این بازنگری در راستای ابهامزدایی از مواردی مانند مصادیق جرایم قابل دستگیری، حدود اقدامات و اختیارات دستگیر کننده، مسیولیت های قانونی او در صورت اشتباه و حقوق دفاعی اشخاص دستگیرشده خواهد بود.

Keywords:

دستگیری , شهروند , متهم , پلیس , کامن لا