کلام اشعری در پنج گنج نظامی

با ظهور ابوالحسن اشعری در قرن چهارم، آرا و افکاری در کلام اسلامی پی ریزی شد که بعدها به نام خود او به کلام اشعری شهرت یافت. اندیشه های وی به زودی در قلمرو اسلامی گسترده گردید؛ و به دلیل حمایت پادشاهان سلجوقی، بیزاری مسلمانان از معتزله در پی دوران محنت و گذار جامعه اسلامی از آن، تاسیس مدارس نظامیه و تدریس مذهب اشعری در آنها و برخی عوامل دیگر، کلام او به عنوان مذهب متفلسف مورد پذیرش عموم قرار گرفت. شعر بسیاری از شاعران پارسی گوی قرن ششم و پس از آن را - که برخی در نظامیه ها پرورش یافته بودند- باید آیینه تجلی آرا اشعری دانست. نظامی گنجوی یکی از این شاعران است که از مفاهیم کلامی همچون جبر و اختیار، توحید صفاتی، شفاعت و مغفرت، رویت خداوند، کلام خدا، جوهر فرد، عدل الهی در شعر خود بهره برده است. در این نوشتار نگارنده کوشش نموده است با ذکر شواهدی از پنج گنج، به شرح و بررسی آراء کلامی نظامی و تاثیرپذیری او از اشاعره بپردازد.

Keywords:

نظامی گنجوی , کلام , اشاعره , معتزله , خمسه , پنج گنج