تحولات سیاسی اجتماعی تربت جام از دوره سلجوقی تا قاجاریه و تاثیرات آن بر پویایی و زوال شهری

در طول تاریخ، ولایت و سرزمین جام گاه جزیی از سرزمین باکتریا یا باختر و گاهی در قلمرو هون ها و ماساژت ها و گاهی نیز از توابع شهرهای نیشابور و هرات و طوس بوده است. موقعیت خاص جغرافیایی ولایت جام به لحاظ وجود رودها و کناره های آن که مناسب ترین معابر بوده اند، بیانگر اهمیت تجاری و سوق الجیشی آن است. موضوع علل بروز تغییرات در الگوی کالبدی شهر تربت جام از آغاز شکل گیری آن، با توجه به دلایل سیاسی و اجتماعی حادث بر شهرجام در طول دوران رشد و افول آن از دوره سلجوقی تا اواخر قاجار از اهداف اصلی این پژوهش محسوب می شود. در روند شکل یابی و رشد فضاهای شهری باید حضور شیخ جام و نقش و کارکرد مجموعه آرامگاهی وی و مشاهد مختلف دیگر را مورد توجه قرار داد که این امر در برخی دوره های تاریخی در سایه توجه حاکمان زمینه پویایی و گسترش شهری و یا بالعکس رکود سیاسی و فرهنگی آن را به همراه داشت. پرداخت اطلاعات در پژوهش حاضر، منطبق بر روش تحلیل تاریخی بوده و روش یافته اندوزی به صورت مطالعه اسنادی و کتابخانه ای است. در جمع بندی این گفتار اینکه در دوره اسلامی، تربت جام به دلیل موقعیت خاص جغرافیایی و برخورداری از شرایط مطلوب محیطی، در میانه راه های مواصلاتی شهرهای عمده خراسان بزرگ یعنی بین دو شهر هرات و نیشابور قرار گرفته بود. لذا همواره از لحاظ نظامی، اقتصادی و فرهنگی یکی از نقاط بسیار با اهمیت محسوب می شده است. توجه حاکمان به لحاظ موقعیت سیاسی و در نظر گرفتن شرایط مذهبی حاکم بر منطقه جام در طی دوره های تاریخی آن، نقشی مهم بر سرنوشت شهر ایفا می نمود.

Keywords:

تربت جام , وقایع تاریخی و سیاسی , سلجوقی تا قاجاریه , توسعه و زوال شهری