تحول نماد زن مار از اسطوره تا عرفان

داستان آفرینش به عنوان یکی از نخستین و بحث برانگیزترین اندیشه های بشری همواره مورد توجه بوده است. انسان های نخستین در قالب اساطیر و افسانه ها به تصویر سازی آن پرداخته اند اما این داستان در هر دوره با توجه به افزایش آگاهی بشر و ظهور ادیان، شکل های گوناگونی یافته است. آنچه در این میان اهمیت دارد، همنشینی همیشگی مجموعه ای از شخصیت ها و عناصر در اغلب این داستان ها است که آنها را به صورت یک نماد درآورده است. نکته قابل توجه دیگر، بار معنایی متفاوتی است که این نمادها در عرصه های گوناگون، از ابتدایی ترین بستر خود یعنی اساطیر تا عرصه متفاوتی چون عرفان ، پذیرفته اند. این مقاله در پی آن است تا با روشی پژوهشی تحلیلی به این پرسش ها پاسخ دهد که: نماد زن و مار در داستان آفرینش چه کارکردی یافته و چگونه این دو نماد در هم تنیده شده اند برای یافتن پاسخ این پرسش ها ابتدا این دو نماد در فرهنگ های مختلف مورد بررسی قرار گرفته اند. سپس دو کتاب عرفانی مهم همچون مرصادالعباد نجم الدین رازی و انسان الکامل عزیزالدین نسفی مطالعه شده است تا بتوان به مقایسه کارکرد نمادهای مذکور در این کتاب ها با تاریخ نیمه اساطیری آثاری همچون تاریخ طبری، تفسیر طبری و تاریخ بلعمی پرداخت. این نگاه تطبیقی زمینه مناسبی را برای بررسی تحول این دو نماد از اسطوره تا عرفان آماده ساخته است. این پژوهش نشان می دهد که حضور مار به عنوان یکی از همدستان ابلیس، او را با نقش حوای فریب کار درآمیخته و منجر به خلق تصویری نمادین به نام زن مار شده است.

Keywords:

اسطوره , عرفان , نماد , زن , مار