مطهری و اخلاق باور

اصطلاح اخلاق باور برای اولین بار در مقاله معروف کلیفورد، با همین عنوان، به سال 1876 بهکار رفت. طبق بیان کلیفورد، که بعدها به قاعده یا اصل کلیفورد مشهور شد، همیشه، همهجا، و برای هرکس خطاست که بر اساس قراین ناکافی به چیزی معتقد شود. از زمانی که کلیفورد این بحث را مطرح کرده است، تاکنون، موردمناقشات فراوانی بوده است؛ مسیله اصلی که در پس همه این مناقشات مطرح بوده است این است که آیا اصولا باورهای آدمی در اختیار انساناند، تا مشمول ارزش گذاریهای اخلاقی شوند، یا اینکه باید آن ها را، همچون بسیاری از حالات روانی، غیر ارادی و انفعالی و در نتیجه، معاف از ارزش گذاریهای اخلاقی دانست.عدهای بر این باورند که باورهای ما غیر ارادیاند و در اختیار ما نیستند. درمقابل، عده دیگری به تاثیر اراده بر باور یا ارادهگروی اعتقادی معتقدند. این نوع از ارادهگروی، بسته به میزان تاثیر اراده بر باور، به دو قسم کلی قابل تقسیم است: اراده گروی مستقیم و اراده گروی غیر مستقیم. ارادهگروی اعتقادی (هر دو نوع مستقیم و غیر مستقیم آن) از حیث دیگری، به اراده گروی توصیفی و ارادهگروی هنجاری تقسیم میشود. در اراده گروی هنجاری سخن از نوعی وظیفه گرایی معرفتی در باب باورهاست که مستلزم اخلاق باور است. درواقع، زمانی میتوان از اخلاق باور سخن گفت که به چیزی به نام وظیفه گرایی معرفتی قایل باشیم. مطهری تعقل و تفکر را افعالی نفسانی می داند که در دست اراده و انتخاب مستقیم انسان قرار دارند . از نظر وی ، میان عقیده و تفکر تمایز وجود دارد. او عقیده مبتنی بر فرایند معقول و عقلانی را تفکرمی نامد و آن را موجد معرفت می داند. توجه به فرایند شکل گیری معرفت از منظرمطهری به خوبی نشان می دهد که وی به مسیله توجیه باورها و قایل شدن به نوعی وظیفه گرایی معرفتی توجه خاص داشته است. بر این اساس، مطهری توصیه هایی را در نحوه کسب معرفت بیان می دارد که می توان آن ها را ذیل اخلاق باور گنجاند . از جمله این توصیه ها می توان به این موارد اشاره کرد: تاثیرناپذیری از قضاوت دیگران ، پیروی نکردن از اکثریت، پرهیز از خو شباوری، استماع قول مخالف، تفکیک باور از صاحب باور، و اجتناب از جمود و تعصب.

Keywords:

مطهری , کلیفورد , اخلاق باور , وظیفه گرایی معرفتی , اراده گروی اعتقادی , معرفت شناسی