پهنه بندی پتانسیل سیل خیزی در حوضه اترک

هرچند تلفات ناشی از وقوع سیل در سطح جهان هر روز رو به افزایش است و علت این امر را می توان تا حد زیادی مربوط به فعالیت های انسانی وعوامل ژئوفیزیکی دانست، اما برخی روندها وجود دارند که باعث افزایش بیشتر زیان حاصله از سیل های ناگهانی (Flash Flood) می گردند. سیل های ناگهانی مقوله ای است که باید آن را سوای سیل های رودخانه ای مورد نظر قرار داد. زیرا این سیل ها غالبا سریع اتفاق افتاده وهمراه با زمین لغزه و جریان های گل و لای می باشند استفاده از مدل های با مقیاس کلان در پیش بینی سیل های ناگهانی ناموفق بوده اند، زیرا این مدل ها جهانی عمل می کنند ولی سیل های ناگهانی در مقیاس بسیار کوچک رخ می دهند. سیل های ناگهانی بیشتر بستگی به دامنه فعالیت انسان دارند و برای مقابله با آنها باید اولاً فعالیت های خود را با آن سازگار کنیم و ثانییا بر دانش خود جهت پیش آگاهی (Early Warning) بیافزائیم. برای این منظور، شناخت کافی ازمناطقی که با چنین خطرهایی روبرو هستند الزامی است. اجرای طرح پژوهشی پهنه بندی پتانسیل سیل خیزی درحوضه آبریز اترک نیز با همین هدف انجام شده است. زیرا حوضه اترک با وسعتی متجاوز از 2748000 هکتار یکی از حوضه های بزرگ و پر اهمیت کشور بوده و از مناطقی است که در سال های گذشته شاهد وقوع تعداد زیادی سیل ناگهانی بوده و منجر به تلفات جانی و مالی شدید شده است. بعنوان مثال می توان به سیل های 16 اردیبهشت و 18 و 19 مرداد 180 و یا 21 مرداد 1381 اشاره کرد که در منطقه گلستان و خراسان به وقوع پیوست . اجرای طرح پژوهشی پهنه بندی سیل خیزی حوضه اترک در سه قسمت انجام پذیرفته است. در بخش اول به مطالعات هیدرولوژی و برآورد سیلاب های ناگهانی در هر کدام از زیر حوضه ها و محل اتصال شاخه ها پرداخته شده است. برای این منظور از مدل نیمه پخشی HEC-Geo HMS در محیط GIS بهره گیری شده است. با این مدل که بصورت رقومی عمل می کند طیف وسیعی از شرایط فیزیکی و جغرافیایی و عوامل مختلفی که بصورت لایه های اطلاعات رقومی به آن داده می شود لحاظ شده و روابط بارندگی- رواناب تحلیل می گردد. با استفاده از این مدل می توان به اطلاعات زیر دست یافت: - آیا منطقه در معرض خطر سیل ناگهانی می باشد؟ - چه شدت باران و یا تداوم آن باعث ایجاد سیل می گردد؟ - آب حاصله از رواناب به کجا جریان پیدا می کند؟ - چه زمانی برای پیش آگاهی در اختیار خواهد بود؟ - آیا می توان زمان پیش آگاهی را افزایش داد؟ در بخش دوم مطالعات، با استفاده از نتایج فوق مناطق حساس به سیل در سه دامنه شدید، متوسط و کم مشخص و پهنه بندی شد ه اند. در این قسمت ازمطالعات مناطقی که با بالا آمدن سطح آب در معرض خطر قرار دارند، نیز مشخص شده است. در بخش سوم، کلیه اطلاعات مربوط به روستاهایی که در هر کدام از پهنه های آسیب پذیر قرار می گیرند، استخراج شده است. این اطلاعات شامل جمعیت، تعداد خانوار، مرد، زن ، تعداد دام و وسعت اراضی کشور می باشد. علاوه بر آن کلیه تاسیسات و ابنیه های عمومی مانند پل ها و جاده های ارتباطی که در معرض آسیب پذیری از سیل های ناگهانی می باشند، نیز مطالعه و موقعیت آنها مشخص گردیده است. کلیه اطلاعات در محیط GIS تهیه و با نرم افزار Arevield قابل بررسی و استنتاج می باشد.