چگونگی آمار خدمات در ایران

عملکرد چند دهه اخیر بسیاری از کشورهای در حال توسعه که برنامه‌ریزی‌های خود را بر پایه رشد بیشتر تولید و درآمد ملی قرار داده بودند چندان موفق نبوده و در اکثر موارد این رشد همراه با افزایش نابرابری‌های درآمد و امکانانت، تورم، استقراض، وابستگی، مصرف زیاد و کاهش سریع منابع و ذخایر طبیعی محدود و غیرقابل تولید مجدد، و بخصوص افزایش کاذب و سریع بخش خدمات و بالا رفتن سهم آن در تولید ملی آنها بوده است. عدم موفقیت برنامه‌ریزی‌های مزبور، در سالهای اخیر مفهوم جامع و چندین بعدی "توسعه" یا "توسعه اجتماعی-اقتصادی" را بجای مفهوم ساده و صرفا کمّی "رشد" تولید یا درآمد ملی مطرح کرده و لزوم تهیه و تنظیم برنامه‌های توسعه اجتماعی-اقتصادی و اجرای آنها را قطعی ساخته است. امروزه در بیشتر کشورهای جهان، حسابهای اقتصادی به عنوان ابزار اصلی برنامه‌ریزی توسعه و معیار اساسی اندازه‌گیری رشد اقتصادی بکار گرفته می‌شود. زیرا برای تعیین اهداف برنامه و تعیین اولویت آنها و نیز جهت نیل به اهداف اصلی برنامه توسعه، لازم است اطلاعات آماری مطمئن، دقیق و منظم از فعالیتها و جریانهای اقتصادی کشور و چگونگی روابط بین این جریانها در چارچوبی جامع، گویا و قابل مقایسه تولید و ارائه شوند. چارچوب حسابهای ملی و اقتصادی و از جمله جدول داده – ستانده قالبی دقیق و علمی برای تهیه آمارهای اساسی در زمینه‌های مختلف مربوط به توسعه اجتماعی و اقتصادی است. حسابهای اقتصادی هم راهنمایی مناسب برای جمع‌آوری آمار و اطلاعات است و هم وسیله‌ای برای رفع نواقص و اشتباهات آماری و ارتقاء کیفیت آمار و افزایش ضریب اطمینان و دقت در تصمیم‌گیری‌ها و سیاست‌گذاری‌های اقتصادی-اجتماعی می‌باشد. اقدام برای تهیه حسابهای مزبور خلاءهای مهم آماری در بخش‌های مختلف اقتصادی را نشان داده و لذا اولویت تهیه، تدوین و اجرای طرحهای آماری جهت کسب آمار مورد نظر در زمینه‌های مختلف را نیز تعیین می‌کند. بخش خدمات با وجود آنکه بخصوص در سالهای اخیر سهم قابل ملاحظه و عمده‌ای در مجموعه فعالیتهای اقتصادی دارد. از حیث آمار و اطلاعات دارای خلاء‌های چشمگیر و مهم است، بطوریکه در موارد متعددی حتی فاقد آمار و اطلاعات چارچوبی نیز می‌باشد. طی مقاله حاضر کلاً به آمار خدمات پرداخته شده است ابتدا در قسمت "الف" تعریف و مفهوم خدمات در اقتصاد کلان و حسابهای ملی بخصوص در سیستم حسابهای ملی، تفکیک کالاها از خدمات و معیارهای این تمایز و تعریف خدمات و موارد تداخلی ارائه شده است. در قسمت "ب" طبقه‌بندی فعالیتهای اقتصادی و خدمات آمده است. در قسمت "ج" شمول خدمات و انواع فعالیت‌های خدماتی بر حسب کدهای مربوطه در طبقه‌بندی‌های مورد عمل و توصیه شده حسابهای ملی تشریح شده است. در قسمت "د" سهم بخش خدمات در تولید ناخالص و درآمد ملی کشور با کمک جداولی مشخص شده است. قسمت "ه" به چگونگی آمار بخش خدمات در کشور اختصاص دارد و آمارهای خدمات در 2 قسمت آمارهای پایه‌ای و آمارهای مربوط به تولید ناخالص، هزینه‌های واسطه، ارزش افزوده، درآمد و تشکیل سرمایه مورد بررسی قرار گرفته است. قسمت "و" به شرح تهیه، تدوین و اجرای طرحهای مختلف آمارگیری از کلیه فعالیتهای اقتصادی به ویژه فعالیتهای خدماتی برای تهیه و تنظیم حسابهای ملی و بالاخص جدول داده‌ها – ستانده‌های اقتصاد کشور اختصاص دارد. در قسمت "ز" نتایج و پیشنهادات ارائه شده است. در آخر منابع و مآخذ مورد استفاده در تهیه این مقاله برشمرده شده‌اند.