نظارت و کنترل کیفی در طرحهای بزرگ آماری

معمولاً در کنار تشکیلات اجرایی هر سازمان، موسسه، نهاد و...، تشکیلات دیگری نیز به منظور سازماندهی نظارت طراحی می‌شود. این سازماندهی مسئولان و مدیران سازمانها را برای انجام مطلوب وظایف سازمان، در قالب زمانهای تعیین شده برنامه‌های نظارت و با استفاده از ابزارهای نظارتی یاری می‌دهد. اعمال نظارت در حین اجرای پروژه‌ها تصاویر واقعی از چگونگی روند پیشرفت کمی و کیفی امور، عقب‌افتادگی‌های احتمالی از برنامه، مسائل بازدارنده و... باخبر ساخته و بدینوسیله ابزار تصمیم‌گیری برای مدیریت سازمان را در هر مورد و بر حسب مقتضیات فراهم می‌سازد. تشکیلات و سازمان اجرایی طرحهای بزرگ آماری با توجه به حجم و تنوع کار و مدت زمان محدود و تعداد نیروی انسانی زیاد، مستلزم طراحی سازمان کارآمد بوده و نتیجتاً برای کنترل کمی و کیفی کار نیاز به سازماندهی نظارت ویژه دارد. نظارت در اینگونه سازمانهای موقت با نظارت در سازمانهای دائمی تفاوت فاحش دارد. در سازمانهای دائمی بعلت داشتن فرصت کافی نظارت به صورت بازرسی و بازدید از قسمت‌های مختلف سازمان انجام می‌گیرد و معمولاً گزارش‌ها به صورت مکتوب به مدیران ذیصلاح ارائه می‌شود. نظر به اینکه پروژه‌ها بلندمدت و وظایف مستمر بوده و کارکنان دائمی می‌باشند با فرصت کافی می‌توان نسبت به ارزشیابی کار آنها اقدام نمود و برای بهبود کیفیت کار، از طریق ارتقاء دانش آنان برنامه‌های آموزشی کوتاه‌مدت و بلندمدت تهیه و تنظیم نمود. در سازمان‌های موقت آمارگیری‌ها امکان هرگونه مانور و اصلاح، تغییر و تصحیح کاملاً محدود بوده و زمان اجرا کوتاه تر از آن است که بتوان به روش سازمان‌های دائمی در جهت کارآیی سازمان و انجام وظایف تعمق و چاره‌اندیشی کرد. بدین جهت در سازمان‌های موقت، از جمله در آمارگیری‌های بزرگ، سازمان نظارت به گونه‌ای تنظیم می‌شود که حتی‌الامکان در آن وظایف و حیطه اختیارات نظارتی هر رده سازمان اجرایی کاملاً تعریف و توجیه شده است. در نتیجه، اعمال نظارت از طریق سلسله مراتب سازمانی انجام می‌گیرد و هر رده سرپرستی بلافصل مامور آمارگیری، علاوه بر وظایف مطرتب بر پست سازمانی خود، وظایف نظارت بر رده پایین‌تر از خود را نیز به عهده داشته باشد. بدین ترتیب غالباً نظارت با نوعی کنترل کیفی، به منظور ارتقاء کیفیت اطلاعات جمع‌آوری شده و کنترل گردش کار در سازمان اجرایی آمارگیری همراه است. بدین لحاظ، نظارت را نمی‌توان صرفاً از دیدگاه بازرسی مطرح نمود. بلکه لازم است نظارت در اینجا، جامع‌تر از بازرسی تعریف شد. به عبارت دیگر در این سازماندهی، نظارت، به صورت مجموعه فعالیتهای مربوط به کنترل کیفی، بازرسی، بازبینی، مراقبت، نقد، اصلاح، تهیه گزارش و بالاخره تایید نحوه کار، تعریف می‌شود. از طرف دیگر سازماندهی نظارت مستلزم در اختیار داشتن عوامل و ابزارهای زیر است: - نیروی انسانی مجرب و آموزش دیده - بودجه کافی - وسایل حمل و نقل که اگر بخواهد جدا از سازمان اجرایی طراحی شود، درصد قابل توجهی از عوامل فوق را به طرح کلی آمارگیری‌های بزرگ تحمیل می‌کند، که تامین آنها نه تنها مشکل، بلکه در برخی موارد غیرممکن می‌نماید. در این سخنرانی، طرح نظارت در آمارگیری جاری جمعیت 70 که نسبت به چهار سرشماری جمعیتی اجرا شده در ایران ویژگی‌های متفاوت و گسترده بیشتری داشته و دارای طرح مستقلی بوده است، مورد بررسی قرار می‌گیرد.