تراژدی منابع مشترک در استفاده از منابع آب های زیر زمینی در بخش کشاورزی (مطالعه موردی کشور ایران)

در حال حاضر بسیاری از کشورها از جمله ایران در وضعیت تنش آبی بسیار بالا قرار دارند، به این معنا که بیش از 80 درصد از آبهای مصرفی از آبهای زیر زمینی برداشت می شود. بر اساس آمار موجود، بخش کشاورزی مسوول مصرف بیش از 90 درصد از آبهای مصرفی در ایران می باشد. تا به امروز تقاضای در حال افزایش آب در بخش کشاورزی با استخراج از منابع آبهای زیر زمینی تامین شده است. طی ده ه های اخیر تعداد چاه ها بصورت تصاعدی افزایش و طبیعتا موجودی ذخایر آبهای زیر زمینی نیز تصاعدی کاهش یافته است. ناگفته پیداست که این روند نمی تواند برای مدتی طولانی پایدار بماند و تصمیم گیران می بایست اقداماتی عاجل و موثر برای مدیریت آن بیندیشند. هدف اصلی این مطالعه یافتن ریشه اصلی این مشکل بوده و به ارزیابی راه حل های پیشنهادی برای مقابله با این مساله می پردازد. مدل ارائه شده این مقاله بر اساس نظریه تراژدی منابع مشترک است و در آن توضیح داده می شود که چگونه تلاش کشاورزان برای حداکثر کردن منافع خود تبدیل به تهدیدی جدی برای پایداری منابع آب های زیر زمینی شده است. در ادامه، از مدل برای ارزیابی استراتژیهای مختلف جهت مدیریت آبهای زیر زمینی استفاده خواهد شد که برای این منظور از تحلیل شکاف استفاده شده است. در پایان نتایج ذیل به دست آمده اند: (1) بازدهی آبیاری یک نقطه اهرمی است و با افزایش بازدهی از 40 درصد به 45 درصد می توان به طور قابل توجهی این مشکل را درمان نمود، لذا دولت می بایست تمرکز خود را بر روی بهبود بازدهی آبیاری بگذارد، البته به طور همزمان می بایست برای کنترل اثر ارتجاعی از افزایش زمینهای زیر کشت و افزایش زمینهای زیرکشت محصولات با مصرف آب بالا جلوگیری شود (2) هیچ راه حلی به تنهایی برای حل این معضل وجود ندارد و می بایست اقدامات متنوعی به صورت همزمان انجام گیرد.

Keywords:

آبهای زیر زمینی , کشاورزی , پویایی سیستم , اثر ارتجاعی , تراژدی منابع مشترک , PHAPI