بررسی مولفه نور در روانشناسی فضاهای مذهبی ایرانی (مورد کاوی معماری مساجد دوره قاجاریه)

خداوند نور را مقدس می شمارد و این تقدس در معماری به جان و پیکره بنا نیز رخنه کرده تا جایی که در طراحی نور مساجد یکی از عناصر مهم محسوب می شود. در معماری مساجد ایرانی علاوه بر استفاده مادی از مفهوم معنوی آن نیز بهره می جستند. نور از عوامل موثر بر فضایی است که به عنوان غیر مادی ترین عنصر محسوس طبیعت، همواره در معماری اسلامی وجود داشته و در معماری ایرانی همیشه به منزله روشن کردن کامل فضای معماری به کار نیم رود؛ بلکه گاهی جنبه های عرفان و تقدس به خود گرفته و جنبه های دیگر فضا را تحت تاثیر قرار داده و گاهی بر آنها تاکید می کند. نور نه تنها نقش مهمی در ارزش گذاری بر عناصر معماری دارد بلکه یکی از عناصر مهم و تعریف کننده فضا نیز محسوب می شود. تنها نور برای معماری اندیشیده نمی شود بلکه معماری همواره در پی یافتن نوعی سازماندهی است که بتواند از نور طبیعی بهترین استفاده از بکند. عوامل مختلف معمایی و کالبدی در درک فضای معماری موثرند. ریتم نوری در معماری اسلامی نقش بسزایی را در تبیین تحول و توالی فضا ایفا می کند. به گونه ای که می توان گفت نقش کاربردی توالی فضا به وسیله نور در این معماری در سه مولفه: مکث، حرکت و تاکید تبیین می شود؛ از این رو می توان این گونه بیان نود که توالی فضا به وسیله نور به عنوان یک مولفه در زمینه هنرهای سنتی بسیار مورد توجه قرار گرفته و این توجه و اهمیت نشان از جایگاه این اصل در شاکله تفکر اسلامی است. با ظهور اسلام بر اهمیت و بهره گیری از نور روز در بناها، به خصوص مساجد به عنوان مهمترین بناهای معماری اسلامی افزوده شده به منظور بهره گیری از نور روز برای شکل دادن به فضای معنوی مساجد، از عناصر معماری سنتی ایرانی برای هدایت هرچه بهتر و مناسب تر آن استفاده شود. در اینجا به بررسی نور در مساجد خصوصا مساجد تهران و شیراز پرداخته شده است.

Keywords:

روانشناسی فضا , فضاهای مذهبی , فضاهای مذهبی ایرانی , نور , قاجار