اثر کاه و کلش و جهت خاک ورزی بر تغییرات زمانی رطوبت خاک در کشتزار دیم گندم

سابقه و هدف: رطوبت خاک عامل اصلی تعیین کننده رشد گیاه در زمین های دیم است. کمبود محتوای رطوبتی خاک موجب تنش خشکی در مراحل رشد گیاه می شود. محتوای رطوبتی خاک طی دوره رشد به دلیل بارش، تبخیر و سایر عوامل محیطی دچار تغییرات زمانی می شود. راه کارهای متفاوتی جهت حفظ محتوای رطوبتی خاک طی دوره رشد وجود دارد اطلاع از تغییرات زمانی محتوای رطوبتی خاک طی دوره رشد گندم می تواند در شناسایی زمان های بحرانی وقوع تنش خشکی موثر باشد. بنابراین این مطالعه با هدف بررسی تغییرات زمانی محتوای رطوبتی خاک تحت تاثیر سطح مصرف مالچ کاه و کلش و جهت خاکورزی در کشتزار دیم منطقه نیمه خشک انجام شد. مواد و روش ها: این مطالعه در کشتزاری دیم با شیب حدود 10 درصد در دانشگاه زنجان طی دوره رشد گندم زمستانه از اوایل آذر 1395 تا اوایل تیر 1396 انجام شد. آزمایش در چهار سطح مصرف کاه و کلش گندم (صفر، 200، 400 و 600 گرم در متر مربع معادل با سطوح صفر، 33، 66 و 100 درصد پوشش سطح زمین) در دو جهت خاکورزی (موازی شیب و روی خطوط تراز) در قالب آزمایش فاکتوریل به صورت طرح کاملا تصادفی در سه تکرار انجام شد. در مجموع 24 کرت آزمایشی به ابعاد دو متر در پنج متر به منظور بررسی محتوای رطوبتی خاک احداث شد. محتوای رطوبتی خاک طی دوره رشد، در بازه زمانی 10 روز به وسیله از دستگاه انعکاس سنجی حوزه زمانی (TDR) اندازه گیری شد. تغییرات ماهانه محتوای رطوبتی خاک برای تیمارهای مختلف طی دوره رشد تعیین شد.تغییرات زمانی محتوای رطوبتی خاک در سطوح مختلف مصرف مالچ کاه و کلش و جهت خاکورزی بر اساس آزمون های دانکن و t جفتی تعیین شد. یافته ها: بر اساس نتایج، محتوای رطوبتی خاک در تمام ماه های دوره رشد گندم تحت تاثیر مصرف کاه و کلش گندم قرار گرفت (05/0> p) و بیشترین مقدار در فروردین ماه مشاهده شد. در فروردین ماه، مقدار محتوای رطوبتی خاک در سطح 100 درصد مصرف مالچ کاه و کلش نسبت به تیمار شاهد در خاک ورزی موازی شیب و خاک ورزی روی خطوط تراز به ترتیب 30 و 10 درصد افزایش داشت. بررسی میانگین سالانه محتوای رطوبتی در خاک ورزی موازی شیب در سطوح مصرف کاه و کلش 33 ، 66 و 100 درصد به-ترتیب 11، 13 و 21 درصد افزایش نسبت به تیمار شاهد داشت (01/0> p). میانگین سالانه محتوای رطوبتی خاک در کشت روی خطوط تراز نیز در سطوح مصرف کاه و کلش 33، 66 و 100 درصد نسبت به تیمار شاهد به ترتیب 6، 8 و 18 درصد افزایش نشان داد (01/0> p). بررسی تغییر زمانی محتوای رطوبتی خاک در دو جهت خاک ورزی نشان داد که به غیر از ماه های دی، بهمن و اردیبهشت در سایر ماه ها طی دوره رشد، افزایش محتوای رطوبتی خاک معنی دار بود. دلایل این تفاوت را می توان تغییرات نوع بارش (برف) و ضعف پوشش گیاهی بیان نمود. میانگین محتوای رطوبتی خاک در کشت روی خطوط تراز حدود 6 درصد بیشتر از کشت موازی شیب بود (05/0> p). بیشترین تفاوت در محتوای رطوبتی خاک بین دو جهت خاک ورزی در اسفند ماه (14 درصد) و کمترین آن در اردیبهشت ماه (2 درصد) مشاهده شد. برهمکنش معنی داری بین سطح مصرف مالچ کاه و کلش و جهت خاک ورزی از نظر تاثیر بر محتوای رطوبتی خاک در هیچ یک از ماه های دوره رشد مشاهده نشد. نتیجه گیری: این مطالعه نشان داد، هر دو روش مدیریتی اثراتی مستقل بر تغییر محتوای رطوبتی خاک در کشت دیم گندم داشتند. نقش دو اقدام مدیریتی در اوایل دوره رشد و در زمان وقوع باران های بهاره برای حفظ بارش های آسمانی واضح تر می باشد. مصرف حداقل 33 درصد مالچ کاه و کلش گندم معادل با 2 تن در هکتار و اجرای خاک ورزی روی خطوط تراز برای بهبود محتوای رطوبتی خاک در کشت دیم ضروری است.

Keywords:

پوشش گیاهی , تغییرات بارش , خاکورزی روی خطوط تراز , دوره رشد , گندم زمستانه