زمین و مسئله ی فرسودگی شهری

زمین بستر اصلی هر نوع توسعه و عمران شهری است. اما زمین یک منبع کمیاب و تجدید ناپذیر است که در برابر توسعه ی سریع شهری و افزایش تقاضا های خدمات شهری، به کالایی گران و سودآور بدل می شود و در نتیجه مورد سوداگری و سوء استفاده قرار می گیرد. در حال حاضر همراه با رشد شتابان شهر نشینی در ایران، منابع زمین شهری به شدت در معرض بهره برداری بی رویه و ناپایدار قرار دارد. به همین دلیل در حال حاضر، سوداگری زمین به یکی از موانع اصلی بر سر راه توسعه ی موزون و پایدار شهری بدل شده است. در نظام های پیشرفته برنامه ریزی فضایی و طبق اصول توسعه ی پایدار، زمین نوعی کالای عمومی و ثروت همگانی محسوب می شود که باید به منظور تامین نیازهای عامه مردم و اعتلای کیفیت زندگی شهری به کار گرفته شود. تحقق این امر به پشتوانه های قانونی نیرومند و مشارکت همه ی گروه های ذی نفع در بهره برداری عادلانه از منابع زمین نیاز دارد. تا زمانی که اقتصاد زمین شهری تابع منافع بخش خصوصی(انبوه سازان) و گروه های ذی نفوذ مانند دستگاه های دولتی، نظامیان و زمین داران بزرگ کلانشهری است، توسعه ی شهری نمی تواند در مسیر پایداری اقتصادی، اجتماعی و محیطی حرکت کند و تا زمانی که ارزش افزوده ی ناشی از عمران زمین به نفع شهر و شهروندان به کار گرفته نشود، مدیریت توسعه ی شهری ناتوان و کم تاثیر باقی خواهد ماند. 

از سوی دیگر، رشد سریع شهر نشینی همراه با تغییرات وسیع در شیوه ی زندگی شهری در ایران، باعث ظهور و گسترش پدیده ی تداخل و تعارض میان توسعه های جدید شهری با بافت های کهن و مراکز تاریخی شهر های قدیمی شده است. متاسفانه در روند شهرسازی جدید در بسیاری موارد اجرای طرح های توسعه ی شهری منجر به تخریب بافت های کهن و از دست رفتن هویت فضایی و ارزش های اجتماعی محیط شهری به ویژه مراکز تاریخی و هویتی شده است. این وضعیت نیز به غلبه ی توسعه ی بی رویه ی کالبدی، اغتشاش در معماری و منظر، افزایش تراکم، تخریب منابع با ارزش طبیعی و میراث فرهنگی و خلاصه کاهش کیفیت محیط زندگی شهری انجامیده است. 

در چنین شرایطی است که به نظر می رسد احساس مجدد نیاز به هویت، تعلق و همبستگی اجتماعی از سوی گروه های جدید شهروندی به عنوان بزرگترین گروه ذی نفعان شهری از یک طرف و از سوی دیگر محدودیت های بهره برداری از زمین های شهری با توجه به چالش هایی که به آن اشاره شد، تصمیم گیران و مدیران محلی را به سمت تمرکز بر احیا و بازآفرینی بافت های فرسوده ی شهری و حتی بافت های میانی حرکت خواهد داد.