مددکاری اجتماعی چیست؟

مددکاری اجتماعی رشته ای است که سیر تکاملی پیچیده ای را طی کرده است, سال ها در مجامع مختلف پرسش اساسی این بود که آیا مددکاری اجتماعی یک علم است؟ و آیا شاخص های یک تعریف علمی را دارد؟

مددکاری اجتماعی چیست؟

اما به نظر نگارنده پرسش مهم تر این است که مددکاران اجتماعی چگونه می توانند در جهت حرفه ای شدن حرکت کنند و در هر عرصه ای که فعالیت می کنند بازتاب دهنده یک “عمکرد حرفه ای و خوب ” Good Practice باشند؟

به نظر می رسد مددکاران اجتماعی به ویژه دانشجویان مددکاری اجتماعی که تازه وارد این عرصه شده اند خیلی نگران این پرسش ها باشند، چون شناخت خود و شناخت حرفه مددکاری اجتماعی بخشی از “رشد حرفه ای” آن هاست که به مرور زمان و همراه با “دشواری” حاصل می شود؛ آن هم زمانی که مددکاران اجتماعی همیشه در جهت غنا بخشیدن به سه حوزه شناخت که به شرح ذیل است تلاش کنند:

• شناخت ماهیت حرفه مددکاری اجتماعی(فهم حرفه ای)،
• شناخت خودشان به عنوان مددکاری اجتماعی (خودآگاهی حرفه ای)،
• شناخت و چگونگی معرفی مددکاری اجتماعی به دیگران و کسب پایگاه حرفه ای (توسعه حرفه ای).

پایگاه حرفه ای در حوزه های مختلف زمانی بدست می آید که مددکاران اجتماعی یک درک قوی از نقش حرفه ای خود داشته باشند و متعهد به عملی کردن مولفه های ذیل باشند:

• پایبندی به ارزش های و استاندارهای اخلاقی حرفه مددکاری اجتماعی،
• وفاداری به سازمان،
• وفاداری به حرفه مددکاری اجتماعی،
• احترام به همکاران سایر حرفه ها،
• دید یکپارچه و اکولوژیکی به فعالیت مطابق با مددکاری اجتماعی

از سویی اگر مددکاران اجتماعی در پی توسعه رشد حرفه ای خود هستند و در صدد هستند مسیر شناخت را هر چند با دشواری، مکث، تردید و گذر زمان و … طی کنند، لازم است به بنیان های مسیر طولانی شناخت که شامل موارد ذیل است آگاه و متعهد باشند:

• تامل برخود، شناخت نوع جهان بینی خود و… (به عنوان نمونه رویکرد ما صلح و یا تنازع بقا است؟ اولی در پی حداکثر رفاه برای خدمت گیرندگان، دومی در پی حداقل رفاه در جامعه هدف است)؛
• فهم فلسفه مددکاری اجتماعی؛
• گفتگو با دیگران حرفه ای؛
• شناخت تاریخچه و چرایی شکل گیری مددکاری اجتماعی در ایران و جهان (تاکید بر روابط نابرابر قدرت، تمرکز بر فقر، نابرابری، گروه های آسیب پذیر) و درک فراز و نشیب ها و تاثیر گذاری آن)؛
• شناخت ریشه های شکل گیری مددکاری اجتماعی مانند: مذهب، تحولات اجتماعی اقتصادی جوامع (از جمله انقلاب صنعتی که نقطه اوج شکل گیری مسائل اجتماعی است)؛

فهم ماهیت مددکاری اجتماعی: مددکاری اجتماعی حرفه ای دانش محورknowledge base و نه مبتنی بر عقل سلیم محور base common sense است، به عنوان نمونه کلارک می گوید:

“همه افرادی که در موسسات رفاهی کار می کنند و در ارائه خدمات مسکن، بهداشت و …متخصص هستند، مددکار اجتماعی نیستند. افراد فراموش می کنند که مجموعه کیفیت های حرفه ای است که یک فرد را مددکار اجتماعی می کند.

مثلا آیا مادری که موفق می شود، درد پسر بیمار خود را تسکین دهد یک پزشک است؟ از نظر من مددکاری اجتماعی حرفه ای با دانش، مهارت، ارزش ها، کدهای اخلاقی واستاندارهای خود مشخص می شود.”

و نکته مهم

در گستره وسیع مددکاری اجتماعی به صورت منحصر به فرد فهم شخصی و ماموریت شخصی خود را پیدا کرده تا بتوانید به این پرسش پاسخ دهید که مددکاری اجتماعی چیست؟ و من به عنوان مددکاراجتماعی کیستم؟

به عنوان نمونه مک کی می گوید: “فلسفه من از مددکاری اجتماعی بر اساس عدالت، برابری و توانمندسازی (افزایش قدرت افراد، و نگاه کردن به مراجعین در نقش برابر نقطه مقابل کنترل گر اجتماعی) است و برای اینکه در جهت تحقق این ها کار کنم لازم است به طور سودمندی از راهبردها، مهارت ها و دانش مددکاری اجتماعی بهره بگیرم.”

مددکاران اجتماعی چه می کنند؟

مددکاری اجتماعی در حوزه های گوناگون

مددکاران اجتماعی عنصر مهم تقریبا هر نهاد اجتماعی هستند که تامین پشتیبانی حیاتی، دسترسی به منابع و حمایت از همه افرادی که به این پشتیبانی ها نیازمندند را بر عهده دارند. در این نوشته به حرفه های مختلف مددکاری اشاره مختصری می کنیم.

مدیریت مورد: مددکاران در این زمینه می توانند در بسترهایی مختلفی از حوزه سالخوردگان گرفته تا مهاجران و پناهندگان در تمامی بخش ها خدمات رسانی کنند. مدیران متخصص، برنامه ریزی و نظارت بر خدمات برای مشتری را بر عهده داشته که همراه با حمایت مستمر است.

رفاه کودکان: مددکاران متمرکز بر این حوزه، به دنبال تامین سلامت و ثبات کودکان و کمک به توانمندسازی خانواده های آن ها هستند. مددکاران هنگام همکاری با نهاد های رفاه کودکان به حمایت در سطوح اجتماعی و اقتصادی، ایجاد ارتباط با معلمان، اجرای قانون، کمک گرفتن از پزشکان متخصص و سایر موارد می پردازند.

مددکار اجتماعی بالینی: مددکاران دارای مدرک در این زمینه متمرکز بر ارزیابی، تشخیص، درمان و پیش گیری از بیماری های روانشناختی و موضوعات عاطفی و رفتاری اشخاص هستند.

مددکار اجتماعی فعال در جامعه: چنین مددکارانی در تمامی سطوح خرد، میانی و کلان جامعه فعالیت می کنند؛ در استخدام نهادهای استانی و محلی بوده و گاهی نیز با سازمان های غیر انتفاعی و مردم نهاد قرارداد می بندند.

مددکار اجتماعی فعال در اصلاح بزهکاران: کار این مددکاران کاهش تکرار جنایات با برگزاری کلاس ها و برنامه ریزی برای زندانیانی که در دوره توانبخشی خود به سر می برند و پرداختن به نگرانی های مرتبط با سلامت روان و رفتار آن هاست.

مددکار اجتماعی معلولین: از حقوق قانونی مددجوهای ناتوان باخبر بوده و با کمک نمودن به آن ها و خانواده هایشان در دریافت خدمات بهتر سعی در تسهیل استقلال چنین افرادی دارند.

مددکار اجتماعی حقوقدان: با قانون و سیستم های قضایی آشنایی داشته و به عنوان میانجی و مربی بین مددجو و سیستم های قضایی، قانون گذاران و اعضای عمومی عمل می کنند.

مددکار اجتماعی سالمندان: موضوعات و مسائل مرتبط با سالخوردگی را می دانند. از قانون و برنامه های اجتماعی که بر جامعه سالخوردگان تاثیر می گذارد مطلع بوده ؛ پس به مراقبت آن ها پرداخته و به موضوعات سلامت روان آن ها رسیدگی کرده و مدیریت مورد را اجرا می نمایند.

مددکار اجتماعی پزشکی: با پشتیبانی از بیماران و خانواده هایشان ، در مراقبت آن ها در محیط های پزشکی و بیمارستانی همکاری می کنند. همچنین به ارزیابی های اجتماعی-روانی، تحصیلات، اقدام در زمان بحران، و کمک به بیماران و خانواده ها در درک درمان و منابع در دسترس می پردازند.

مددکار اجتماعی سلامت روان: ارزیابی، تشخیص، درمان و پیشگیری از مسائل روانی، عاطفی و رفتاری اشخاص به عهده مددکار بوده و نقشی حیاتی را در سلامت روان و رفاه جامعه ایفا می کنند.

مددکار اجتماعی بین المللی: فعالیت انسان دوستانه این افراد فرای مرزهای ملی شان بوده و با بسیاری از فرهنگ ها و زبان ها و رویکرد های داخلی مددکاری سایر کشورها آشنایی دارند.

مددکار اجتماعی نظامی: وظیفه مددکار اجتماعی، کار با سربازان، رزمندگان و بازنشسته های نظامی و خانواده هایشان و درک فرهنگ نظامی و تامین خدمات برای رسیدگی به مسائل روانی و رفتاری نظامیان است.

مددکار اجتماعی روانپزشکی: حامی بیمارانی که از افسردگی، اضطراب شدید، روان پریشی و اختلالات ناشی از مصرف مواد و سایر موارد رنج می برند.

مددکار اجتماعی فعال در حوزه سلامت عمومی: پل ارتباطی بین مددکاری و سلامت عمومی که از دانش بالینی و اجتماعی خود جهت بهبود سلامت عمومی استفاده می کند.
مددکار مدارس: فعال در حوزه نوجوانان که این امر با همکاری با مدارس و والدین آن ها جهت موفقیت تحصیلی در دروس دانش آموزان امکان پذیر است.

مددکار اجتماعی در حوزه اعتیاد: آموزش دیده اند تا با معتادینی که از مشکلات روانی و اعتیاد خود رنج می برند کار کنند. روش های رایج مورد استفاده مددکاران، درمان فردی و گروهی و مداخله در زمان بحران است.

مددکار اجتماعی در حوزه آسیب های روانی: متمرکز بر روش های آگاه از آسیب روانی، که با اقدام در سطوح خرد و میانی با همه اقشار کار می کند.

۵ روش برتر کاربردی مددکاران اجتماعی

مروری بر پنج روش مهم و اساسی در حرفه مددکاری اجتماعی

هر روز مددکاران اجتماعی با افرادی مواجه می شوند که «ظلم، تبعیض و فقر» را تجربه می کنند و باید سیل اطلاعات متفاوت و متناقض را مبتنی بر مداخلات مددکاری اجتماعی درک کنند (راجرز و همکاران، ۲۰۲۰، ص ۲).

روش ها و مدل های مددکاری اجتماعی

یافتن روش ها و مدل های مناسب می تواند به درک تجربیات دیگران کمک کند.

_{مدیریت مورد در مددکاری اجتماعی}

مدیریت مورد که در بریتانیا رایج است، ارتباط تنگاتنگی با استفاده از مراقبت برای رفع نیازهای بهداشت بزرگسالان و مراقبت اجتماعی دارد.

پیاده سازی های قبلی از بالا به پایین مدیریت می شد و از طریق سیستم مزایا قابل دسترسی بود که منجر به افزایش روزافزون صورتحساب های تامین اجتماعی دولتی شد. با گذشت زمان، استقلال بیشتری به جامعه داده شده است، که استقلال، انتخاب و کنترل را در سطح محلی تشویق می کند (هاچینسون، ۲۰۱۳).

رایج ترین رویکرد مدیریت مورد در بریتانیا به عنوان کارآفرینی اجتماعی شناخته می شود. نیازهای فرد توسط یک مدیر مورد ارزیابی می شود که به عنوان رابطی برای سایر خدمات در جهت رفع نیازهای کاربر خدمات عمل می کند.

“یکی از نقاط قوت اصلی رویکرد مدیریت مورد، مرکزیت ارزیابی مبتنی بر نیاز است که همه برنامه ها و اقدامات دیگر از طریق آن مذاکره می شوند“ (هاچینسون، ۲۰۱۳، ص ۳۲۱).

با این حال، چالش های این رویکرد شامل سیستم با منابع محدود است. بودجه ممکن است ناکافی باشد و اغلب منجر به تشدید معیارهای واجد شرایط بودن می شود.

_{رویکردهای مبتنی بر نقاط قوت و راه حل محور}

رویکردهای مبتنی بر نقاط قوت و متمرکز بر راه حل برای مراقبت اجتماعی، به ایجاد اتحاد با مددجویان در شرایطی که منحصر به فرد بودن آنها را تشخیص می دهند کمک می کند (راجرز و همکاران، ۲۰۲۰).

این روش های مددکاری اجتماعی کمتر بر مدیریت ریسک و آنچه افراد فاقد آن هستند، تمرکز می کنند و بیشتر بر توانایی ذاتی آنها برای رشد و توسعه با تکیه بر نقاط قوتشان متمرکز است.

روش مبتنی بر نقاط قوت بر مبنای بر چندین اصل اساسی است، از جمله (اصلاح شده از راجرز و همکاران، ۲۰۲۰):

• فرد، خانواده، گروه و جامعه همه نقاط قوت دارند.

• تروما و ناملایمات می توانند فرصت ایجاد کنند و به منبع قدرت تبدیل شوند.
• نباید در مورد ظرفیت فرد برای رشد و تغییر، فرضیاتی صورت گیرد.
• تمرین مشارکتی بهترین عمل است.
• هر محیطی سرشار از منابع است.

“کار اجتماعی در مورد مراقبت، مراقبت و امید است” (راجرز و همکاران، ۲۰۲۰، ص ۲۴۴).

به طور اساسی، این رویکردها در جهت حل مشکلات حال حاضر و در عین حال، ایجاد منابع و مهارت هایی برای آینده کار می کنند. آنها همچنین تاب آور هستند و به طور موثر با سایر روش ها و تکنیک های مددکاری اجتماعی ترکیب می شوند (راجرز و همکاران، ۲۰۲۰).

_{مددکاری اجتماعی روایی}

به جای اینکه افراد حرفه ای به عنوان متخصص در نظر گرفته شوند، که ورود می کنند و دیدگاه (گاهی محدود) خود را از موقعیت ارائه می کنند، روش روایت رویکردی جایگزین دارد (کوپر، ۲۰۲۰). تشخیص می دهد که مشکلات اغلب در سیستم گسترده تر روابط یافت می شوند تا فرد.

رویکرد روایی بیان می کند که «مشکل، مشکل است، نه شکست در خود شخص» (کوپر، ۲۰۲۰، ص ۲۶۱).

با این حال، مددکاری اجتماعی روایی با انتقاداتی مواجه شده است. اگر مشکل را بیرونی کنیم، آیا فرد را تبرئه و از مسئولیت سلب می کنیم؟ البته لازم نیست اینطور باشد.

یک رویکرد رایج در مددکاری اجتماعی روایی این است که از فرد بپرسیم در صورت مواجهه با موقعیت مشابه چه توصیه ای به دوستشان می دهند. روایت درمانی تشخیص می دهد که کنش ها دقیقا عبارتند از: «عمل ها» (آنها فرد را تعریف نمی کنند). به این ترتیب، آنها را می توان تغییر داد.

_{مددکاری گروهی}

مددکاری گروهی یکی دیگر از روش ها و تکنیک های ضروری در مددکاری اجتماعی است. در واقع، از دهه ۱۹۳۰ به عنوان پایه اصلی در این حرفه بوده است (دوئل، ۲۰۱۳).

مددکاری گروهی چندین کارکرد مختلف از جمله کنترل اجتماعی، اقدام اجتماعی، آموزش و درمان را ارائه می دهد.

برخی از گروه ها نتایج یا اهداف مورد انتظاری دارند، در حالی که گروه های دیگر ارگانیک تر هستند، که اجازه می دهند هدف با تکامل گروه توسعه یابد.

به عنوان مثال، یک مددکار اجتماعی ممکن است گروهی را برای حمایت از زنان در یک محله خاص با مشکلات شدید سلامت روان یا جانبازانی که در یافتن جایگاه خود در جامعه مشکل دارند، ایجاد کند.

فرآیند مددکاری گروهی شامل آگاهی از آنچه در دو سطح اتفاق می افتد است: اول، فرد درون گروه، و دوم، خود گروه.

این موضوع شامل در نظر گرفتن مراحلی است که گروه از آنها می گذرد و روابط و ارتباطاتی که در درون آنها شکل می گیرد (دوئل، ۲۰۱۳).

_{کار عملی مددکاری اجتماعی وظیفه محور}

روش وظیفه محور به نفع توسعه مهارت ها در افراد است تا بتوانند از آن ها برای حل مشکلات آینده و تقویت استقلال بیشتر استفاده کنند (ادموندسون، ۲۰۲۰).

در نهایت، رویکرد “ارزش محور، مبتنی بر شواهد و عمل” است (ادموندسون، ۲۰۲۰، ص ۲۷۱). از طریق ایجاد مشارکت با افراد، گروه ها و جوامع، به جای تمرکز محدودتر بر وظایف (شغل، وظیفه، و کارهای روزمره) که به شکل قابل پیش بینی بودن و در روال بودن تعریف شده است، تغییرات مثبت را ترویج می کند (ادموندسون، ۲۰۲۰).

مددکاری اجتماعی وظیفه محور کمتر در مورد پر کردن فرم است و بیشتر به شناسایی و حل مشکلات و تنظیم و دستیابی به نتایج واقعی می پردازد.