نزدیک دانستن ظهور

برخی می گویند: از بعضی وقایع نباید زود نتیجه گرفت که ظهور نزدیک است و اساسا گفتن این که «ظهور نزدیک است» صحیح نیست چون موجب یاس و ناامیدی در مردم می شود و خودش نوعی توقیت یعنی «وقت تعیین کردن برای ظهور» است که در روایات نهی شده است. 

حال سئوال این جاست:

1- آیا گفتن این که «ظهور نزدیک است»، توقیت محسوب می شود؟

2- آیا واقعا نباید ظهور را نزدیک بدانیم و این مساله موجب یاس و ناامیدی مردم می شود؟

پاسخ:

اظهار نظر در خصوص وقت ظهور حضرت ولی عصر عجل الله تعالی فرجه الشریف به یکی از سه صورت زیر ممکن است باشد:

1- وقت مشخصی تعیین شود. مثلا به طور قطعی گفته شود که ظهور در چه روزی یا چه سالی واقع می شود؛

2- ظهور را بعید بدانیم. مثلا بگوییم؛ می دانم ظهور به این زودی ها انجام نمی شود و یا در عمر ما انجام نخواهد شد!!؛

3- ظهور را نزدیک و قریب بدانیم.

نظر اول قطعا مصداق توقیت است و توقیت یا تعیین وقت مشخص برای ظهور به دلایل زیر ممنوع است:

1- آیات شریفه ای که می فرمایند؛ علم به زمان وقوع قیامت(اعم از قیامت کبری و قیامت صغری که مقصود از قیامت صغری ظهور حضرت ولیعصر ارواحنافداه است[1])، فقط در دست خداست. آیاتی مثل:

- یسالونک عن الساعه ایان مرساها قل انما علمها عند ربی لا یجلیها لوقتها الا هو ثقلت فی السماوات والارض لا تاتیکم الا بغته یسالونک کانک حفی عنها قل انما علمها عند الله ولکن اکثر الناس لا یعلمون((ای رسول ما) از تو احوال و ساعت قیامت سوال خواهند کرد که چه وقت فراخواهد رسید؟ بگو که علم آن منحصرا نزد پروردگار من است، کسی به جز او آن را به وقتش آشکار نکند، (شان) آن ساعت در آسمانها و زمین بسی سنگین و عظیم است، نیاید شما را مگر ناگهانی. از تو می پرسند گویی تو کاملا بدان آگاهی. بگو: علم آن ساعت محققا نزد خداست، لیکن اکثر مردم آگاه نیستند.) «اعراف/187»

(مفضل از امام صادق علیه السلام که می فرماید «... لانه هو الساعه التی قال الله تعالی: یسئلونک عن الساعه ایان مرساها، قل: انما علمها عند ربی لا یجلیها لو قتها الا هو»( بحار الانوار، ج 53، ص 2)

- یسالک الناس عن الساعه قل انما علمها عند الله وما یدریک لعل الساعه تکون قریبا (مردم از تو در مورد قیانت می پرسند، بگو علم آن را خدا می داند و بس. و تو چه می دانی (بگو به این مردم غافل) شاید آن ساعت بسیار موقعش نزدیک باشد. ) [ الاحزاب: 63 ]

- ﴿ یسالونک عن الساعه ایان مرساها * فیم انت من ذکراها * الی ربک منتهاها ﴾ (از تو سوال کنند که قیامت کی بر پا شود؟ تو را چه کار است دیگر که از آن به یاد آری؟ (بسیار یاد آور شدی و منکران از تو نپذیرفتند). کار آن ساعت به خدای تو منتهی شود.) [ النازعات: 42 –44 ].

- ان الله عنده علم الساعه (همانا علم ساعت (قیامت) نزد خداست) «لقمان/34)

2- آیاتی که می فرماید؛ از حدس و گمان خود پیروی نکنید و چیزی را که علم و یقین به آن ندارید دنبال نکنید:

- «و لا تقف ما لیس لک به علم...؛ چیزی را که بدان علم نداری دنبال مکن»(اسراء/36)

- «و ما لهم به من علم ان یتبعون الا الظن و ان الظن لا یغنی من الحق شیئا؛ آنها هرگز به این سخن دانشی ندارند، تنها از گمان بی پایه پیروی می کنند با اینکه «گمان» هرگز انسان را از حق بی نیاز نمی کند.»(نجم/28)

3- روایاتی که ما را از توقیت برحذر داشته است:

(الف) «عن ابی بصیر عن ابی عبد الله ع قال: سالته عن القائم ع فقال کذب الوقاتون انا اهل بیت لا نوقت؛ ابی بصیر از امام صادق علیه السلام نقل می کند که: از او درباره قائم علیه السلام پرسیدم؛ فرمود: وقت گزاران دروغ گفته اند. ما خاندانی هستیم که وقت را تعیین نمی کنیم»(الکافی، ج 1، ص 368)

(ب) «عن الفضیل بن یسار عن ابی جعفر ع قال: قلت لهذا الامر وقت فقال کذب الوقاتون کذب الوقاتون کذب الوقاتون ان موسی ع لما خرج وافدا الی ربه واعدهم ثلاثین یوما فلما زاده الله علی الثلاثین عشرا قال قومه قد اخلفنا موسی فصنعوا ما صنعوا؛ فضیل بن یسار گوید: به امام باقر علیه السلام عرض کردم: برای این امر وقتی هست؟ فرمود وقت گزاران دروغ گویند؛ وقت گزاران دروغ گویند؛ وقت گزاران دروغ گویند. همانا موسی علیه السلام چون(در طور سینا) به پروردگار خود برای پیغام بردن وارد شد، قومش را وعده سی روز داد، و چون خدا ده روز بر سی روز افزود قومش گفتند: موسی با ما خلف وعده کرد و کردند آنچه کردند.(یعنی گوساله پرست شدند)» (الکافی، ج 1، ص 368)

(ج) مفضل بن عمر می گوید: از مولایم امام صادق علیه السلام پرسیدم:

«هل للمامور المنتظرالمهدی علیه السلام من وقت موقت یعلمه الناس؟ فقال: حاش لله ان یوقت ظهوره بوقت یعلمه شیعتنا.. . فقال: یا مفضل، لا اوقت له وقتا و لا یوقت له وقت، ان من وقت لمهدینا وقتا فقد شارک الله تعالی فی علمه و ادعی انه ظهر علی سره.

آیا ظهور حضرت مهدی علیه السلام وقت معینی دارد که مردم آن را بدانند؟ فرمودند: این چنین نیست که خداوند برای آن وقتی تعیین کرده باشد که شیعیان ما آن را بدانند. ای مفضل، برای آن وقتی تعیین نمی کنم. وقتی هم نمی شود برای آن معین کرد. آن که برای ظهور ما وقتی تعیین کند، خود را در علم خداوند شریک دانسته و مدعی شده که از اسرار خداوند آگاه گشته است.» ( بحار الانوار، ج 53، ص 2، باب 28.)

 (د) محمد بن یحیی، عن سلمه بن الخطاب، عن علی بن حسان، عن عبد الرحمن ابن کثیر قال کنت عند ابی عبد الله علیه السلام اذ دخل علیه مهزم، فقال له: جعلت فداک اخبرنی عن هذا الامر الذی ننتظر، متی هو؟ فقال: یا مهزم کذب الوقاتون وهلک المستعجلون ونجا المسلمون.(کافی/ ج 1، ص 368)

نظر دوم این است که ظهور را بعید بدانیم و بگوییم زمان ظهور دور است و به این زودی ها اتفاق نمی افتد یا در عمر ما نخواهد بود!!

این گونه نظر دادن در مورد وقت ظهور نیز قطعا باطل است و صحیح نیست چون اولا مصداق خبر دادن از غیب است که ما از آن اطلاعی نداریم و این چیزی است که منحصرا علمش نزد خدای تعالی است(قل انما علمها عند ربی) بنابراین از کجا می دانیم که در چند سال آینده یا در همین امسال یا حتی در همین امروز ظهور واقع نخواهد شد؟!

ثانیا در آیه 6 سوره معارج خدای تعالی می فرماید: انهم یرونه بعیدا « همانا آنان[کافران] آن روز را دور می بینند. این آیه در دعای عهد هم آمده بنابراین معنایش این است که تاویل «آن روز» در این آیه شریفه، روز ظهور حضرت ولی عصرارواحنافداه است.

بنابراین نظر صحیح، نظر سوم است که ظهور حضرت بقیهالله ارواحنافداه را نزدیک و قریب بدانیم. دلایل صحت این نظر هم بسیار است که به برخی از آن ها مختصرا اشاره می کنم:

1- آیاتی که نصر و فتح خدا که همان ظهور امام زمان ارواحنافداه است یا قیامت که تاویل آن ظهور هم هست را نزدیک اعلام می فرماید:

- الا ان نصر الله قریب: آگاه باش! همانا یاری خدا نزدیک است.(بقره/214)

- نصر من الله و فتح قریب و بشر المومنین: مومنین را بشارت ده که؛ یاری خدا [برای حجتش امام عصر علیه ­السلام] و فتح [و فرج او عج] نزدیک است (صف/13).

- (تفسیر علی بن ابراهیم قمی ذیل آیه شریفه:« فتح قریب یعنی فی الدنیا بفتح القائم(ع): مقصود از نزدیکی فتح، قریب و نزدیک بودن فتح امام قائم(ع) در دنیاست.)

- انهم یرونه بعیدا و نراه قریبا: آن ها[کفار] آن را [روز قیامت را که اعم از قیامت صغری یا روز ظهور امام عصرعلیه السلام هم هست] دور و بعید می بینند ولی ما آن را نزدیک می بینیم.(معارج/6و7)

- و ما یدریک لعل الساعه تکون قریبا: تو چه می دانی شاید آن ساعت[ قیامت صغری یا روز ظهور امام عصر علیه­السلام ] بسیار موقعش نزدیک باشد!(احزاب/63)

2- روایاتی که دستور به توقع فرج در زمان غیبت در هر صبح و شام داده است:

- امام صادق (ع): «اقرب ما یکون العبد الی الله عزوجل و ارضی ما یکون عنه اذا افتقدوا حجه الله فلم یظهر لهم و حجب عنهم فلم یعلموا بمکانه... فعندها فلیتوقعوا الفرج صباحا و مساء». «نزدیک ترین حالت بنده به خداوند و راضی ترین چیز نزد او این است که هرگاه حجت خدا از آن ها پنهان شود و برایشان ظاهر نشود و از آن ها پوشیده شود و مکانش را ندانند در این هنگام صبح و شام منتظر فرج او باشند.» [الغیبه صفحه 457]

- وانتظر الفرج صباحا ومساء. [الغیبه صفحه 158]

3- طبق برخی آیات و روایات شریفه، که در زیر به برخی از آن ها اشاره می شود، ظهور حضرت بقیهالله ارواحنافداه بغته و ناگهانی است. بنابرین یک امر ناگهانی را که هر آن ممکن است اتفاق بیافتد نمی توان دور و بعید دانست بلکه باید آن را نزدیک بدانیم.

- سوره زخرف، آیه 66: «هل ینظرون الا الساعه ان تاتیهم بغته و قد جاء اشراطها»(آیا چشم به راه چیزی جز قیامتند که ناگاه و بدون خبر می آید هم اکنون علایم آن آمده است.)

- سوره اعراف، آیه 187: یسالونک عن الساعه ایان مرساها قل انما علمها عند ربی… لا تاتیکم الا بغته…»(درباره قیامت از تو می پرسند که چه وقت فرا می رسد بگو: علم آن نزد پروردگار من است تنها اوست که می داند و قیامت نخواهد آمد جز بشکل ناگهانی.)

- امام حسن علیه السلام از پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم نقل فرموده اند که:

- «سالت جدی رسول الله صلی الله علیه و آله عن الائمه بعده فقال ص الائمه بعدی عدد نقباء بنی اسرائیل اثنا عشر… قلت یا رسول الله فمتی یخرج قائمنا اهل البیت قال انما مثله کمثل الساعه ثقلت فی السماوات و الارض لا تاتیکم الا بغته»[ بحارالانوار، علامه مجلسی رحمه الله، ج ۳۶، ص ۳۴۱٫]

- از جدم، رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم راجع به امامان پس از او پرسیدم فرمود: امامان بعد از من، به عدد نقیبان بنی اسرائیل، دوازده نفرند که خدا علم و فهم مرا به ایشان مرحمت فرموده و تو ای حسن! از ایشان هستی. عرض کردم: ای رسول خدا! چه زمانی قائم ما اهل بیت ظهور می کند؟ فرمود: ای حسن! حکایت او حکایت قیامت است: در آسمان ها و زمین سنگین و گرانقدر است، و نیاید شما را مگر به طور ناگهانی.

قریب به همین مضمون از رسول اکرم (ص) به نقل امام هفتم رسیده است و امام رضا علیه السلام نیز قریب به این مضمون فرموده اند که ظهور ناگهانی است.

بنابراین نه تنها «نزدیک دانستن ظهور» توقیت نیست و هیچ اشکالی ندارد بلکه لازم است و دستور داده شده که «ظهور را قریب و نزدیک بدانیم» و اتفاقا این مطلب، امید مردم و توجه مردم به حضرت بقیه الله علیه السلام را زیاد می کند نه این که موجب یاس مردم شود. بر عکس، بعید و دور دانستن ظهور، مردم را مایوس و آن حضرت را از یادها دور می سازد.

منابع:

1- قرآن کریم

2- صافی گلپایگانی، منتخب الاثر فی الامام الثانی عشر، قم، دفتر آیت الله صافی، ۱۳۸۰؛

3- مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، بیروت، دار احیاء التراث العربی، چاپ دوم، ۱۴۰۳ق.

4- کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، تهران، دار الکتب الاسلامیه، ۱۳۶۳ش.