معنی شناسی مفهوم صبر

معناشناسی واژه صبر در فرهنگ و عصر جاهلی

ایزوتسو دانشمند شهیر ژاپنی در کتاب مفاهیم اخلاقی- دینی در قرآن، مطالب شیوای در این باب مطرح می کند که مناسب هست به قسمتی از آن اشاره گردد:صبر، یعنی بردباری و شکیبایی در اوضاع واحوال و شرایط زندگی. در صحرا یکی از فضیلت های برجسته دوران جاهلیت بود.صبر بخشی از شجاعت بود و یا به سخنی نیکوتر، یکی از عناصرسازای آن محسوب می شد. در شرایط سخت و خشن زندگی در صحرا همیشه و از همه کس انتظار می رفت و خواسته می شد که حتی اگر برای حفظ هستی و معیشت قبیله و عشیره خود هم شده است صبر و شکیبایی و طاقت فوق العاده داشته باشد. البته در چنان شرایطی قدرت و نیروی بدنی لازم بود، اما کافی نبود. قدرت جسمانی را باید با نیروی که از درون جوشیده باشد پشتیبانی کندو این نیرو صبر و شکیبایی، یعنی تصمیم و عزم استوار و خدشه ناپذیر برای پایداری و مقاومت در برابر هر اتفاق واقعه ای که امکان رخ دادن داشت بود.

بنابراین صبر نمایانگر فضیلت مردی و مردانگی سلحشوران و جنگجویان در میدان های نبرداست. شجاعت بدون صبر معنا و مفهومی ندارد.اسلام این فضیلت کهن مردمان صحرا را نیز مانند دیگر فضایل، تغییر داد و بدان جهت و راستایی کاملا دینی بخشید و به صورت صبر درراه خدا بیرون آورد. صبر، داشتن توانایی و قدرت روحی کافی در مواجهه ی بردبارانه بابلایا و مصیبت ها است. ونشان دادن استقامت در همه مصائب برای نیل به هدف و مقصد خویش. از اینجا به آسانی می توان دریافت که صبر، نمایانگر فضیلت مردی و مردانگی سلحشوران و جنگجویان در میدان های نبرد است. شجاعت بدون صبر، معنا و مفهومی ندارد (ایزوتسو:1378، ص 208)

در تایید سخنان ایزوتسو، نخستین شاهد مثال، شعرعنتره شاعر دروه جاهلی است. او در وصف جنگی که اتفاق افتاده بود، گفته:

فصبرت عارفه لذلک حره ترسو اذا نفس الجبان تطلع

موقع نبرد صبر کردم، درحالی که می دانستم موقع جنگ، انسان مضطرب است. (ابن منظور،1416: ج 9، ص 239)در این بیت، صبر به معنای نقیض آن و ضد جزع و بی تابی است.

از آنچه در جهان بینی و فرهنگ بومی اعراب جاهلی، مشاهده می شود، می توان این چنین استفاده کرد که صبر در نظر آنان از دیدگاه معنی شناختی عبارت است از: استقامت و پایداری شدید. به نظر می آید این واژه، پیش از اسلام نیز کاربرد داشته و معنای اصلی واژه صبر و دیگر الفاظ مترادف آن، همان استقامت و پایداری و مقاومت است.