بررسی و تحلیل نمادشناسانه خوشنویسی اسلامی (خطوط مشکل) در هییت جانداران

در هنر خوشنویسی، زمانی که کتابت گونه های مختلف خوشنویسی و خطاطی به کمال وپختگی می رسیدند، خطاطان برای تفنن و ابراز و ایجاد شاهکارهای تازه آنها را می آراستند وگونه ای از خطوط تفننی را ایجاد می کردند. این بدایع تفننی گاه به گونه ای درمی آمده که گوییخطاط در پی آفرینش تصویر است تا خطاطی. درواقع، خط بهانه ای بوده است تا خطاط شکلیا نقشی را رقم زند که در پی آن مفهومی نمادین را در بردارد. هدف از این پژوهش، شناساییخطوطی است که خوشنویس با توجه به تشکیل حروف و یا گره بندی های خاص و دوربندی های مکرر و بسته و باز از مجموعه حروف، یک کلمه، یا یک عبارت، شکلی از اشکالپرندگان یا اشجار یا صورت انسان و یا دیگر اشکال هندسی را پدید می آورد. اینگونه از خطوطرا با عنوان خطوط مشکل بررسی می کنیم. قلیل بودن نمونه های به جامانده و پراکندگی آثار واطلاعات مربوط به خطوط مشکل از مسایل عمده این کار تحقیقی بوده است. در این تحقیق،نتیجه جستجوها سرانجام به یافتن 226 تعداد نمونه انجامید که بیشتر آنها از کتابهای عربیو انگلیسی زبان در مورد خوشنویسی به دست آمده است. روش این پژوهش از نوع توصیفی -تحلیلی می باشد. بدین معنا که ابتدا همه نمونه های گردآوری شده (226 نمونه)، با استفاده ازروش کمی و ابزار پرسشنامه بررسی آماری شدند و سپس نمونه های گردآوری شده تحلیلنمادشناسانه شدند. برای جلوگیری از درازی سخن و برای دریافت نتیجه ای مشخص تر، از میاننمونه های مورد مطالعه، تنها بخشی از نمونه های جمع آوری شده برای پژوهش، گزینش شده وتجزیه و تحلیل نمادشناسانه شدند. نتایج این پژوهش نشان می دهد خطوط مشکل سرشارند ازنماد. نمادپردازی و رمزپردازی در خوشنویسی و هنر اسلامی از جایی آغاز می شود که امکاناتبیان محدود بوده و زبان، عاجز از بیان حقایق و علایق معنوی می شود. بیشترخطوط مشکل،هیچگاه جنبه تزیینی نداشتند بلکه دارای مفاهیم ویژه ای بوده اند و نیز همراه با واژه های و آیاتقرآنی، معانی ژرف و عرفانی ای را دربر می گرفتند که برخاسته از باورهای ژرف انسانی بودند.

Keywords:

خطوط مشکل , خوشنویسی , نماد , نمادشناسانه , آیات قرآنی , عبارات مذهبی