استخراج و تجزیه کمی و کیفی اسانس گونه های مختلف مرزه کشت شده در برخی مناطق اکولوژیک کشور- مطالعه موردی: استان کردستان

اسانس مرزه ‭Satureja spp. ‬با دارا بودن ترکیبات با ارزشی همچون تیمول و کارواکرول از جایگاه ویژه ای در میان گیاهان دارویی برخوردار می باشد. پس از کشت گونه ها و اکسشن های مختلف مرزه در محل های انتخاب شده سرشاخه گلدار گیاهان در مرحله گلدهی کامل برداشت شده و پس از خشک شدن در سایه به روش تقطیر با آب مورد اسانس گیری قرار گرفت. پس از تعیین راندمان اسانس بر اساس وزن خشک گیاه، اسانسها بوسیله کروماتوگرافی گازی و کروماتوگرافی گازی متصل به طیف سنج جرمی مورد تجزیه و شناسایی قرار گرفتند. درتعداد دوازده اکسشن مورد مطالعه گونه ‭S. sahendica ‬ترکیبات عمده اسانس در سال اول تیمول (‮‭50/3- 29/9‬ %)، پارا-سیمن (‮‭41/8- 22/6‬ % )، گاما ترپینن (‮‭20/7- 1/9‬ %) وکارواکرول (‮‭8/3- 0/7‬ %) ودر سال دوم تیمول (‮‭38/2- 18/2‬ %)، پارا سیمن (‮‭41/8- 33/2‬ % )، گاما ترپینن (‮‭23/0- 13/5‬ %) وکارواکرول (‮‭17/7- 0‬ %) بود. بازده اسانس اکسشنهای مورد مطالعه این گونه بتدریج با رشد گیاه بجز دو اکسشن افزایش یافت. تمامی اکسشنها در سال اول نسبت به سال دوم از کیفیت اسانس بالاتری برخوردار بودند و بیشترین مقدار تیمول در سال اول بود. مقدار کارواکرول اسانس در همه نمونه های اسانس در سال دوم نسبت به سال اول افزایش یافته بجز دو اکسشن که ثبات نسبی و چهار اکسشن که کاهش یافته بود. به طورکلی می توان گفت گیاهان دوساله بازده اسانس بالاتر و گیاهان یکساله کیفیت اسانس بالاتری داشتند. ترکیبات عمده در اسانس چهار اکسشن از رویشگاه طبیعی این گونه شامل تیمول (‮‭42/0-27/8‬ %)، پارا سیمن (‮‭2-26/6‬/%‮‭47‬ )، گاما ترپینن (‮‭21/7-11/3‬ %) بود که مشابه با نمونه های کاشته شده بود. تمامی اکسشنهای این گونه در سال دوم نسبت به سال اول از کیفیت اسانس (مجموع تیمول و کارواکرول) کمتری برخوردار بودند اکسشن مورد مطالعه گونه ‭S. avromanica ‬ترکیبات عمده اسانس در سال اول تیمول (‮‭32/3‬ %)، پارا سیمن (1/%‮‭18‬ )، گاما ترپینن (‮‭5/4‬ %) وکارواکرول (‮‭23/6‬ %) ودر سال دوم تیمول (‮‭12/7‬ %)، پارا سیمن (‮‭9/9‬ % )، گاما ترپینن (‮‭8/4‬ %) وکارواکرول (‮‭48/3‬ %) بود. بازده اسانس بتدریج با رشد گیاه افزایش یافت. اکسشن مورد مطالعه در سال دوم نسبت به سال اول از کیفیت اسانس بالاتری برخوردار بود. بیشترین مقدار تیمول در سال اول بود. مقدار گاما-ترپینن در سال دوم نسبت به سال اول افزایش یافته بود. مقدار پارا سیمن اسانس در سال دوم نسبت به سال اول کاهش یافت. مقدار کارواکرول اسانس افزایش نشان داد. به طورکلی می توان گفت گیاهان دوساله بازده اسانس وکیفیت اسانس بالاتری نسبت به گیاهان یکساله داشتند. ترکیبات عمده در اسانس رویشگاه طبیعی این گونه شامل تیمول (‮‭83/9‬ %)، پارا سیمن (9/%3 )، گاما ترپینن (‮‭0/8‬ %) وکارواکرول (‮‭5/2‬ %) است که کیفیت اسانس نمونه کاشته شده (یعنی مجموع ترکیبات فنلی تیمول و کارواکرول) در سال اول (9/ %‮‭55‬ ) و دوم (‮‭61‬ %) نسبت به نمونه وحشی (1/%‮‭89‬) کاهش نشان داد. مقایسه ترکیبات اسانس نمونه وحشی وکاشته شده نشان میدهد با کشت این گونه کارواکرول افزایش و تیمول شدیدا کاهش مییابد. درتعداد چهار اکسشن مورد مطالعه گونه ‭S. bachtiarica ‬ترکیبات عمده اسانس در سال اول تیمول (‮‭50/1- 2/5‬ %)، پارا سیمن (‮‭27/3- 15/5‬ % )، گاما ترپینن (‮‭15/3- 4/8‬ %) وکارواکرول (‮‭65/6- 1/3‬ %) ودر سال دوم تیمول (‮‭28/2- 7/0‬ %)، پارا سیمن (‮‭46/6- 15/2‬ % )، گاما ترپینن (‮‭16/8- 5/8‬ %) وکارواکرول (‮‭60/6- 3/3‬ %) بود. بازده اسانس اکسشنهای مورد مطالعه این گونه بتدریج با رشد گیاه بجز یک اکسشن افزایش یافت. تمامی اکسشنها بجز یک اکسشن در سال اول نسبت به سال دوم از کیفیت اسانس بالاتری برخوردار بودند. بیشترین مقدار تیمول در سال اول ودواکسشن در سال دوم بود. به طورکلی می توان گفت گیاهان دوساله بازده اسانس بالاتروگیاهان یکساله کیفیت اسانس بالاتری داشتند. درتعداد دو اکسشن مورد مطالعه گونه ‭S. spicigera ‬ترکیبات عمده اسانس در سال اول تیمول (‮‭52/6- 49/7‬ %)، پارا سیمن (‮‭19/4- 14/9‬ % )، گاما ترپینن (‮‭17/5- 15/1‬ %) بود ودر سال دوم تیمول (‮‭44/6- 41/2‬ %)، پارا سیمن (‮‭22/7- 21/5‬ % )، گاما ترپینن (‮‭19/5- 14/1‬ %) بود. بازده اسانس اکسشنهای مورد مطالعه این گونه بتدریج با رشد گیاه در سال دوم افزایش وسپس در سال سوم کاهش یافت. کیفیت اسانس در سال دوم نسبت به سال اول کاهش ودر سال سوم افزایش یافت.مقدار کارواکرول اسانس درهر دو اکسشن افزایش نشان داد. به طورکلی می توان گفت گیاهان دوساله بازده اسانس بالاتروگیاهان یکساله کیفیت اسانس بالاتری داشتند. د ر اکسشن مورد مطالعه در سال سوم بازده اسانس نسبت به سال دوم کاهش وکیفیت اسانس افزایش یافت. درتعداد پنج اکسشن مورد مطالعه گونه ‭S. mutica ‬ترکیبات عمده اسانس در سال اول تیمول (‮‭51/7-8/5‬ %)، پارا سیمن (‮‭16/2- 9/8‬ % )، گاما ترپینن (‮‭23/2- 10/0‬ %) وکارواکرول (‮‭49/7- 3/7‬ %) ودر سال دوم تیمول (‮‭34/1- 3/5‬ %)، پارا سیمن (‮‭39/0- 17/0‬ % )، گاما ترپینن (‮‭22/3- 15/6‬ %) وکارواکرول (‮‭44/2- 3/6‬ %) است ودر سال سوم تیمول (‮‭28/9- 26/4‬ %)، پارا سیمن (‮‭21/8- 19/8‬ % )، گاما ترپینن (‮‭17/8- 17/2‬ %) وکارواکرول (‮‭27/0- 20/9‬ %) است. بازده اسانس اکسشنهای مورد مطالعه این گونه بتدریج با رشد گیاه در سال دوم و سوم افزایش یافت. کیفیت اسانس در سال دوم نسبت به سال اول کاهش ودر سال سوم نسبت به سال دوم افزایش یافت. بیشترین مقدار تیمول در سال اول بود. به طورکلی می توان گفت گیاهان دوساله وسه ساله بازده اسانس بالاتروگیاهان یکساله کیفیت اسانس بالاتری داشتند. در اکسشن مورد مطالعه در سال سوم بازده اسانس نسبت به سال دوم کاهش وکیفیت اسانس افزایش یافت. درتعداد سه اکسشن مورد مطالعه گونه ‭S. macrantha ‬ترکیبات عمده اسانس در سال اول تیمول (‮‭41/6- 35/1‬ %)، پارا سیمن (‮‭25/8- 19/2‬ % )، گاما ترپینن (‮‭21/0- 17/8