ارزیابی ژنوتیپ های انگور ایران در کلکسیون اصلی و پشتیبان

آینده صنعت انگور، به عنوان یکی از مهمترین محصولات باغی ایران و جهان، نیازمند سازماندهی تحقیقات بر روی شناسایی، ارزیابی و اصلاح ارقام انگور می باشد. مسلما دسترسی به یک ژرم پلاسم غنی نقش بسزایی در این مسیر ایفا میکند. طرح تحقیقاتی حاضر به منظور جمع آوری و ارزیابی ارقام انگور ایران با هدف حفظ ذخایر ژنتیکی، ممانعت از تخریب آنها، شناخت کلیه خصوصیات ارقام (تهیه شناسنامه)، دستیابی به ارقام برتر و تفکیک ارقام هم معنی یا مترادف و ارقام هم نام به جهت استفاده در کارهای تحقیقاتی، مطالعاتی، اجرایی، توسعه و ...اجرا شد. بدین ترتیب طی سال های ‮‭1384‬ لغایت ‮‭1391‬ ارقام و نژادگان های از مناطق: فارس، خراسان، قزوین، تهران (ورامین و دانشکده کشاورزی)، آذربایجان غربی(ارومیه)، آذربایجان شرقی(ایستگاه خلعت پوشان تبریز)، اردبیل (مشکین شهر)، دزفول و سایر نقاط و چند کشور خارجی از جمله امریکا، ترکمنستان و روسیه جمع آوری گردید. ارقام در کلکسیون ملی انگور کشور، واقع در ایستگاه تحقیقات درجه یک انگور تاکستان در استان قزوین، در قالب طرح آماری اگ منت با 6 بوته درهر واحد آزمایشی (هر بلوک ‮‭32‬ رقم، شامل پنج شاهد از ارقام بیدانه سفید (با سه تکرار)، یاقوتی و شاهرودی) به روش تربیت کوردون دو طبقه دو طرفه و فاصله بین بوته ها3*2 متر کشت گردید. طی سالیان گذشته کارهای اندازه گیری و ثبت صفات کمی، کیفی، رویشی و زایشی در مراحل رشد و نمو با استفاده از دستورالعمل تمایز، یکنواختی و پایداری انگور ‭(UPOV) ‬انجام و شناسایی و ارزیابی ارقام صورت گرفت. سرمای شدید و طولانی مدت زمستانه سال ‮‭1386‬ اثرات بسیار متفاوت بر ارقام وارد ساخت. لذا تمام یادداشت برداریهای لازم انجام و اطلاعات بدست آمده تجزیه و تحلیل آماری گردید. در اسفند سال ‮‭1388‬ پس از اینکه بوته ها به حد مناسبی از رشد رسیدند و به منظور تهیه یک پشتیبان ‭(Backup)‬، از برخی ارقام جمع آوری شده به تعداد ‮‭20‬ عدد قلمه تهیه و به ارومیه منتقل شد. در طی سال ‮‭1390‬ از حدود ‮‭200‬ رقم موجود در کلکسیون کشمش تهیه و صفات و ویژه گیهای آنها اندازه گیری شد. تعیین نیاز سرمایی و گرمایی در برخی از ارقام در پاییز و زمستان ‮‭91‬ و بررسی درجه روز لازم برای گلدهی و رسیدن میوه در بهار ‮‭1392‬ انجام شد. در شهریور ‮‭1392‬ با حضور گروهی از محققین انگور کشور نسبت به ساماندهی ارقام از جمله تفکیک ارقام مشابه، ارقام با اسامی نادرست و ... اقدام گردید. درنهایت بیش از ‮‭1000‬ رقم محلی (ژنوتیپ بومی) و خارجی انگور جمع آوری و شناسایی شدند. صفات اندازه گیری شده تنوع وسیعی را بین نژادگان ها نشان دادند از جمله: شدت آنتوسیانین شاخه جوان، تعداد پیچک های متوالی، طول پیچک، تراکم کرکهای عمودی بین رگبرگهای اصلی در سطح زیرین پهنک، تراکم کرکهای خوابیده بین رگبرگهای اصلی در سطح زیرین پهنک، رنگ قسمت روی پهنک، شکل پهنک برگ، مقطع عرضی برگ، تعداد لوپ برگ، طول دمبرگ، طول رگبرگ اصلی، شکل، طول و عرض دندانه برگ، آرایش بریدگی بالایی بین بخشهای پهنک، آرایش بریدگی پهنک در مجاور دمبرگ، بریدگی ختم شده به رگبرگهای اصلی، عمق بریدگی جانبی، بالای برگ، تاولی شدن سطح رویی پهنک، تراکم کرکهای ایستاده روی رگبرگهای اصلی در سطح زیرین پهنک، تراکم کرکهای خوابیده بین رگبرگ اصلی درسطح زیرین پهنک، شکل، اندازه، حجم، وزن، طول و عرض حبه، آبدار بودن گوشت حبه، اسیدیته آبمیوه، مواد جامد محلول، طعم خاص، رنگ پوست و ضخامت پوست حبه، رنگیزه آنتوسیانین گوشت، سفتی گوشت حبه، سهولت جدا شدن از دم حبه، وزن کل خوشه، اندازه خوشه، طول دم خوشه، تراکم خوشه، تشکیل دانه، تعداد و وزن بذور، وضعیت اندام جنسی و زمان ظهور خوشه ها. تنوع ژنتیکی موجود پشتوانه ارزشمندی برای برنامه های تحقیقات به زراعی و به نژادی انگور در اختیار پژوهشگران قرار داده است. واژه های کلیدی: ذخایر ژنتیکی، اگ منت، ارقام هم نام و هم معنی