بررسی اثرات تلقیح سویه های مختلف قارچ میکوریز آربوسکولار روی برخی پارامترهای رشد رویشی و عملکرد گیاه گوجه فرنگی تحت شرایط تنش خشکی (مطالعه موردی : استان بوشهر)

گوجه فرنگی یکی از مهمترین سبزیجات مورد استفاده انسان است. بدلیل شرایط آب و هوایی استان بوشهر این گیاه بصورت خارج از فصل نیز کشت می گردد. با توجه به کمی نزولات آسمانی در سال های اخیر و برداشت بی رویه آب های زیر زمینی، کاهش مصرف آب در واحد سطح و افزایش بهره وری مصرف از اولویت-های اساسی می باشد. بدین منظور پژوهشی گلخانه ای با هدف بررسی اثرات قارچ میکوریز آربوسکولار بر گیاه گوجه فرنگی تحت شرایط تنش خشکی، بصورت فاکتوریل و در قالب طرح کاملا تصادفی با دو فاکتور و سه تکرار، در گلخانه تحقیقاتی مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی استان بوشهر انجام گردید. فاکتور اول شامل تلقیح ریشه گیاه با چهار گونه قارچ میکوریز آربوسکولار (Glomus mosseae ،Glomus intraradices، Glomus vsersiform و Glomus acaulospora) و نیز یک تیمار بدون تلقیح بعنوان شاهد و فاکتور دوم شامل سه سطح رطوبتی خاک بر اساس نقصان رطوبت یا تخلیه مجاز رطوبتی شامل I1=25، I2=50 و I3=70 درصد از آب قابل استفاده بود که بترتیب بعنوان تیمارهای بدون تنش، تنش ملایم و تنش شدید در نظر گرفته شدند. آزمایش به مدت 100 روز ادامه یافت و در پایان آزمایش، ویژگی هایی مانند کلروفیل برگ، پارامترهای رشد رویشی، عملکرد، درصد کلنی سازی ریشه، غلظت عناصر پرمصرف و کم مصرف و در نهایت کارآیی مصرف آب محاسبه گردید. نتایج حاصل از تجزیه آماری نشان داد که اثرات گونه های مختلف قارچ میکوریزا و سطوح آبیاری بر همه صفات اندازه گیری شده در سطح یک درصد (تنها اثر تیمارهای آبیاری بر وزن خشک ساقه در سطح پنج درصد) و اثرات برهمکنش آن ها بر اکثر صفات بجز وزن خشک ساقه، طول ریشه، عملکرد و کارایی مصرف آب در سطح یک درصد معنی دار بودند. مقایسه میانگین ها با آزمون چند دامنه ای دانکن نشان داد که با افزایش تنش خشکی، عملکرد و اکثر شاخص های رشد رویشی گوجه فرنگی کاهش یافت ولی تلقیح با قارچ های میکوریزی نسبت به عدم تلقیح سبب افزایش این صفات گردید. همچنین برهمکنش این دو عامل سبب بهبود این صفات شد. میزان عملکرد در اثر تلقیح ریشه گیاه با قارچ میکوریزی Glomus intraradices به ترتیب در سطوح بدون تنش، تنش ملایم و تنش شدید سبب افزایش عملکرد گوجه فرنگی به میزان 68، 5/49 و 6/21 درصد گردید. کاربرد مایه تلقیح قارچ های میکوریزی سبب بالا رفتن درصد کلنی سازی ریشه شد به گونه ای که از33/5 درصد در تیمار شاهد به 07/22 درصد در تیمار تلقیح با گونه اینترارادیسز افزایش یافت هر چند با افزایش تنش خشکی میزان کلنی سازی ریشه کاهش معنی داری یافت. تنش خشکی سبب کاهش معنی دار غلظت عناصر نیتروژن، فسفر و آهن گردید ولی در تنش ملایم غلظت عناصر پتاسیم، روی و منگنز افزایش معنی داری یافتند. تلقیح با تمام قارچ های میکوریزی نسبت به شاهد سبب بهبود غلظت این عناصر در برگ گردید. کارآیی مصرف آب نیز با استفاده از قارچ گلوموس اینترارادیسز در تیمارهای بدون تنش، تنش ملایم و تنش شدید بترتیب 9/67%، 6/49% و 1/52% افزایش نشان داد. در مجموع چنین نتیجه گیری گردید که استفاده از قارچ های میکوریزی بویژه گونه های اینترارادیسز و آکالوسپورا سبب بیشترین افزایش عملکرد و ویژگی های رشدگردیده که در نتیجه افزایش مقاومت به تنش خشکی بوده است. این مقاومت، ناشی ازجذب بیشتر عناصر غذایی بویژه پتاسیم، روی، مس و منگنز از خاک توسط ریشه تلقیح شده و نیز بهبود روابط آبی در گیاه بوده است. کلمات کلیدی: گوجه فرنگی، تنش خشکی، قارچ میکوریز آربوسکولار، گلخانه، کارآیی مصرف آب، بوشهر.