بررسی سازه های تنظیم و توزیع آب در شبکه های فرعی آبیاری

سازه های تنظیم و توزیع آب در شبکه های آبیاری، با تحویل به موقع و مناسب آب به بخش های مختلف شبکه نقش مهمی در توزیع عادلانه آب به عهده دارند. طراحی مناسب و اجرای یک شبکه آبیاری که با تلاش فراوان و هزینه های بسیار صورت می گیرد، می بایستی منجر به عملکرد قابل قبول بخش های مختلف شبکه و به خصوص سازه های تنظیم و توزیع آب در شبکه های فرعی گردد. این پژوهش با هدف ارزیابی فنی عملکرد سازه های تنظیم و توزیع آب در شبکه های فرعی و شناسایی مسایل اجرایی، بهره برداری و نگهداری آنها در سطح کشور انجام شد. بدین منظور تعدادی از شبکه های آبیاری استان های گلستان، اردبیل و اصفهان که دارای شبکه فرعی مدرن اجرا شده بودند، انتخاب شدند. در مرحله اول، اطلاعات و مدارک مربوط به هر شبکه شامل: درجه اهمیت، نوع سازه، میزان دبی تنظیمی یا سطح زیر کشت، تعداد آب بران، تاریخ ساخت و وجود یا عدم وجود تشکل های محلی یا رسمی آب بران در بازه های مورد نظر در هر منطقه جمع آوری شد. در مرحله بعد با بازدیدهای محلی، اندازه گیری های صحرایی از وضعیت موجود تنظیم و توزیع آب، تهیه و ارسال پرسشنامه به آب بران و گفتگو با بهره برداران و مسیولین محلی، کاربران، وضعیت موجود و مسایل و مشکلات مربوط به انواع سازه های تنظیم و توزیع آب در شبکه های مختلف شناسایی شد. بطوریکه متوسط شاخص های کمی ارزیابی عملکرد شامل: نسبت عملکرد تحویل آب، نسبت رقوم واقعی سطح آب به رقوم طراحی، نسبت جریان خروجی به جریان ورودی، اعتمادپذیری فواصل تحویل آبیاری و اثربخشی تاسیسات زیربنایی در شبکه های استان گلستان به ترتیب برابر با 75/0، 88/0، 95/0، 33/0 و 49/0 و در شبکه های استان اصفهان برابر با 41/0، -، 92/0، 66/0 و 56/0 به دست آمدند. در شبکه های آبیاری مغان اغلب شاخص های اشاره شده بیش از 9/0 (متوسط 96/)0 بود. بطور کلی نتایج ارزیابی بر اساس متوسط شاخص های کمی نشان داد که عملکرد سازه ها در شهرستان مغان از وضعیت مطلوب تری برخوردار بود. در شبکه های مربوط به استان های گلستان و اصفهان مقادیر این شاخص ها کمتر از حد مطلوب ارزیابی شدند. به استناد بررسی های انجام شده، تخریب پوشش بتنی، دریچه و سایر ابنیه های فنی، رویش علف های هرز در بستر و کناره های کانال های انتقال آب، تجمع رسوب در کف کانال و سازه های مختلف، عدم پیش بینی سازه های تنظیم و توزیع آب در نقاط مورد نیاز، عدم استفاده از پوشش مناسب کانال در برخی از نقاط شبکه ها، عدم توجه کافی به مسایل و جنبه های زیست محیطی، ضعف مدیریت بهره برداری و نگهداری و ناقص بودن طرح و اجرا از مهمترین مسایل و مشکلات در شبکه های آبیاری مورد مطالعه بوده اند.واژه های کلیدی: تنظیم آب آبیاری، توزیع آب، شبکه های فرعی، سازه ها، ارزیابی عملکرد