افزایش کارایی کودهای پر مصرف و بررسی نقش گوگرد و منیزیم بر افزایش عملکرد و بهبود کیفیت گندم

به منظور ارتقا مدیریت حاصلخیزی خاک و تغذیه گندم در راستای کشاورزی پایدار و توجه به ملاحظات زیست محیطی به عنوان عمده ترین محصول زراعی کشور و سهم آن در تامین پروتیین مورد نیاز افراد جامعه و نیاز به افزایش عملکرد گندم با عنایت به عدم امکان افزایش سطح زیر کشت آن ازسوی دیگر، طرح "افزایش کارایی کودهای پرمصرف و بررسی نقش گوگرد و منیزیم در افزایش عملکرد و بهبود کیفیت گندم" با 5 زیر طرح نیتروژن، فسفر، پتاسیم، گوگرد و منیزیم و ‮‭34‬ پروژه ملی و یا مستقل از سال ‮‭1383‬ به مدت 5 سال در استانهای گندم خیز کشور شامل تهران، آذربایجان شرقی و آذربایجان غربی، اردبیل، خراسان، خوزستان (اهواز، صفی آباد)، فارس، قزوین، کردستان، کرمان، کرمانشاه، گلستان، لرستان، مازندران، مرکزی، همدان و اصفهان که از نظر سطح زیر کشت گندم دارای بیشترین وسعت بودند، اجرا گردید. این طرح با هدف شناخت عمیق خاکهای تحت کشت گندم و امکان هر چه بیشتر و بهتر تعمیم نتایج حاصل از آزمایشات، پیش از شروع هر گونه آزمایش به انتخاب مکانها و نمونه های تحقیقاتی بر اساس مطالعات خاکشناسی و اقلیمی پرداخته تا بتوان امر توصیه کودی را متناسب با داده ها و فامیلهای خاک انجام داد و با جمع آوری این نمونه ها در فاز اول، سپس در فاز دوم به شناخت خصوصیات فیزیکوشیمیایی خاکهای مربوطه دست یافته و در آزمایشات گلخانه ای، با استفاده از آزمونهای گیاهی شاخص های توصیه کودی را به دست آورده و در مزارع به بررسی آنها پرداخته و نهایتا زمینه را برای فاز سوم یعنی تلفیق داده ها و تهیه بسته های تغذیه ای مناسب برای هر نوع خاک آماده نمود که نتایج فاز اول و دوم به شرح زیر می باشد: الف- فاز اول: شناسایی و انتخاب هدفمند مکانهای مطالعاتی در خاکهای تحت کشت گندم در فاز اول طرح که در استانهای فوق الذکر به استثنای کرمان و مازندران به مدت یکسال به اجرا در آمد، ابتدا برای انتخاب مکانها جهت توصیه های کودی "واحد کاری" بدین ترتیب که هر "واحد کاری مشتمل است بر فامیلهای مشترک از یک زیر گروه با بافت خاک سطحی یکنواخت" تعریف گردید. در انتخاب واحد های کاری، شرایطی نظیر کشت متراکم گندم، مزارع پیشرو، یکنواختی فامیل و امکان دسترسی مجدد برای پیاده کردن طرح تحقیقاتی ملاک عمل قرار گرفت. بر این اساس ‮‭244‬ واحد کاری در ‮‭15‬ استان که مساحتی بالغ بر ‮‭1826057‬ هکتار یعنی ‮‭80‬ درصد از سطح زیر کشت گندم آبی کشور را پوشش می دهند تعیین گردید. ‮‭244‬ واحد تعیین شده بر اساس طبقه بندی جامع خاکها به روش آمریکایی در 6 رده اینسپتی سل، انتی سل، اریدی سل، مالی سل، ورتی سل و آلفی سل و ‮‭15‬ زیر رده، ‮‭25‬ گروه بزرگ و ‮‭60‬ زیر گروه مختلف قرار گرفته اند. از واحدهای تعیین شده مجموعا ‮‭1434‬ نمونه خاک برداشت و پس از انجام آزمایشهای فیزیکو شیمیایی اولیه مبنای انجام فاز دوم طرح یعنی آزمایشهای پایه، گلخانه ای و مزرعه ای بر روی عناصر پر مصرف نیتروژن، فسفر، پتاسیم، گوگرد و منیزم قرار گرفت. ب- فاز دوم: انجام آزمایشهای پایه، گلخانه ای و مزرعه ای نیتروژن: در اجرای زیر طرح نیتروژن با توجه به سابقه طولانی انجام پژوهش ، 6 پروژه مستقل و ملی به منظور دستیابی به راهکارهای ارتقاکارایی و مدیریت بهینه مصرف نیتروژن به اجرا در آمد که عبارتند از: 1- استفاده از کلروفیل متر برای توصیه سرک نیتروژن در گندم 2- تعیین پتانسیل معدنی شدن نیتروژن آلی از سه نوع بقایای گیاهی در تناوب با گندم در شرایط گلخانه ای 3- ارزیابی و بررسی روش های مصرف توام کودهای نیتروژن و گوگرد در کشت گندم 4- تاثیر روش جایگذاری کودهای نیتروژن بر افزایش عملکرد و بهبود کیفیت گندم و افزایش کارایی کود 5- بررسی تاثیر محلول پاشی کود نیتروژن در مراحل مختلف رشد بر عملکرد کمی و کیفی دانه گندم 6- بررسی اثر آب و نیتروژن بر عملکرد و اجزای عملکرد گندم در سیستم آبیاری بارانی در انتخاب هدفمند مکانهای مطالعاتی برای پروژهصهای نیتروژن به علت پویایی و تغییرات سریع این عنصر در پروفیل خاک، ارتباط نزدیک این عنصر با عوامل اقلیمی و آب و هوایی و شاخص خاکی آن یعنی مقدار کربن آلی ‭(O.C) ‬تواما مورد توجه قرار گرفت. نتایج حاکی از آن است که ‮‭11/7‬ درصد از خاکهای ‮‭15‬ استان مورد مطالعه در این فاز، بین ‮‭0-0/5‬ درصد، ‮‭47/4‬ درصد از نمونه ها بین ‮‭0/5-1‬ درصد، ‮‭31/4‬ درصد بین ‮‭1-1/5‬ درصد، ‮‭8/4‬ درصد بین ‮‭1/5-2‬ درصد و ‮‭1/1‬ درصد نمونه ها بالاتر از 2 درصد کربن آلی داشتند. خاکهای استان اردبیل با متوسط حدود ‮‭1/9‬ درصد کربن آلی بیشترین مقدار و خاکهای استانهای خراسان و مرکزی با حدود ‮‭0/67‬ درصد کربن آلی کمترین میزان را نشان دادند. بررسی استفاده از کلروفیل متر برای توصیه سرک نیتروژن در گندم نشان داد ارتباط مثبت و معنی داری بین میزان قرایت کلرفیل متر و میزان نیتروژن اضافه شده به خاک و همچنین درصد نیتروژن برگ وجود دارد. از میان مراحل اندازه گیری عدد کلروفیل (دو برگی، پنجه زنی، ساقه دهی، ده برگی و رسیدن دانه)، اعداد کلروفیل متر ثبت شده در مرحله ده برگی بیشترین همبستگی را با عملکرد دانه نشان داد، لذا حد بحرانی عدد کلروفیل متر در این مرحله تعیین گردید. هم در آزمایش مزرعه ای و هم گلخانه ای، در مرحله ده برگی با روش کیت و نلسون خط مربوط به حد بحرانی روی عدد ‮‭45‬ کلروفیل متر به دست آمد. یعنی هر جا دستگاه عدد ‮‭45‬ را نشان داد در این مرحله کوددهی لازم نیست و قبل از این عدد باید کوددهی داشته باشیم. نتایج حاکی از آن است با توجه به اینکه در هر منطقه مقدار کود نیتروژنی که باعث بیشترین عملکرد گندم شده، متفاوت میصباشد، می بایست در هر منطقه با انجام آزمایش مناسبترین عدد کلروفیل متر در مراحل مختلف رشد را به دست آورده و توصیه کود نیتروژن بر اساس آن صورت پذیرد. در پروژه تعیین پتانسیل معدنی شدن نیتروژن آلی، مقایسه سه نوع بقایای گیاهی (شبدر، ذرت، و گندم) در تناوب با گندم در شرایط گلخانه ای نشان داد بقایای شبدر با سرعت بیشتری نسبت به ذرت و کاه و کلش گند