پیوند اسطورۀ چیچست و دریاچۀ ارومیه

موضوع دریاچۀ چیچست و یکی بودن آن با دریاچۀ ارومیه در میان ایران شناسان نامی، همواره مورد مناقشه و بحث بوده است. با بررسی شواهد و اسطوره های مندرج در اوستا در می یابیم که چیچست دریایی است، ژرف، پهناور و دارای آب های خروشان و گرم. شاه ساطیر، کیخسرو، بر ساحل این دریاچه برای ایزدبانوی مشهور آب ها، آناهیتا، و همچنین برای ایزد محافظ رمه و گله، درواسپ، قربانی هایی کرد تا بتواند بر افراسیاب تورانی پیروز گردد. این ایزدان نیز او را یاری دادند تا به آرزویش رسید این اسطوره بعدها، در دورۀ هخامنشیان و سپس ساسانیان، دستمایۀ تدوین افسانه های زیادی شد و تأسیس آتشکدۀ آذر گشسب بر ساحل این دریاچه، بر کندن بتکده های موجود در ساحل آن، از جملۀ این ابداعات متأخر است متون چهلوی، چیچست را با دریاچه ارومیه یکی دانستند و این اسطوره های نسبتاً متأخر را بدان نسبت دادند. علت را باید در اقتدار مغان مادی و نیز انگیزۀ کسب مشروعیت توسط شاهان ساسانی جستجو کرد. تاکنون هیچ محققی به طور جدی به معنی و ریشه شناسی نام چیچست توجه نکرده است. در این خصوص، دو ریشه شناسی و معنی پیشنهاد می شود: ۱) چیچست از نظر ساختار دستوری، صفت مفعولی (čaē.čas.ta) و از ریشۀ هندو اروپایی kand- به معنی «درخشیدن، سپید بودن است و با واژۀ سنسکریت candra و لاتین cicindēla نیز مرتبط است. لذا آن را باید «سپید و درخشنده» معنی کرد. ۲) این واژه را می توان از ریشۀ ایرانی باستان kas به معنی «نگاه کردن، دیدن» دانست و در این صورت، ساختار آن صفت مفعولی و یه معنی «دیدنی» است. شواهد و قرائن نشان می دهد که دریاچۀ چیچست مندرج در اوستا، با دریاچۀ چیچست مذکور در متون پهلوی و پس از آن تفاوت دارد. به بیانی دیگر، دریاچۀ چیچست اوستایی جایی در شمال شرقی فلات ایران بود و ارتباطی با دریاچۀ چیچست امروزی، یعنی دریاچۀ ارومیه ندارد.

Keywords:

اسطوره , چیچست , دریاچۀ ارومیه , آب , ریشه شناسی